Tomas Arejola

Si Tomas Padilla Arejola (18 Sept., 1865 - 22 Mayo, 1926) saróng propagandista kan panahón nin Kastila asín lehislador sa gobyerno kolonyal na tinogdás kan mga Amerikano sa Filipinas. Sarô siyá sa nagpaháyag kan mga disgusto sa palakáw kan gobyernong Kastila sa nasyon. Sarô siyáng delegado sa Kongreso kan Malolos.

Tomás Arejola
Kamundagan	Tomás Arejola y Padilla (1865-09-18)Septyembre 18, 1865 Nueva Caceres, Ambos Camarines, Captaincy General of the Philippines (now Naga City, Camarines Sur, Philippines)
Kagadanan	Mayo 22, 1926(1926-05-22) (edad 60) Philippine Islands, United States
Trabaho	Abogado, lehislador asin diplomata
Agom	Mercedes Caldera y Olarte

Nakaibá niyá sa Madrid sinda Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez Jaena, Jose Maria Panganiban asín ibá pang mga propagandistang Pilipino. Siyá matíngog na orador asín parasurát na pig-omaw na gayo kan saiyang talento kan kairiba niya sa Espanya maski ngani kan mga Espanyol duman. Poon pa kan yaon siya sa Madrid, Espanya hanggan siya nagin Representante (1907-1911) sa Asambleya kan Pilipinas, kasurat-surat niya si Ferdinand Blumentritt komo sarong estimadong amigo.

Istorya nin buhay

Namundag siya sa sarong prominenteng pamilya sa Nueva Caceres, Camarines Sur, Filipinas. An saiyang mga magurang iyo sinda Antonio Arejola asin Emeteria Padilla, parehong propiong taga-Nueva Caceres asin kagsadiri nin nagkapirang kadagaan sa mga banwaan sa Ambos Camarines.

Siya an ikatolo sa anom na nabuhay na magturugang, si Ludovico, na nagin heneral sa Rebolusyon, iyo an pinakamatua, sunod si Leoncio na nagin padi. Nasundan pa ini na Fabiana, Encarnacion asin Dolores.

Pag-adal

Nagkua siya kan Humanidades sa Colegio Seminario de Nueva Caceres (1878-1884) asin tinapos niya an Bachiller de Artes sa Manila sa San Juan de Letran. Kan 1886 nakua niya an titulong Agrimensor sa Unibersidad kan Santo Tomas. Sa parehong unibersidad, nagkua siya nin abogasiya alagad nahorot niya an saiyang ama na magpadagos siya nin pag-adal duman sa Madrid, España. Agosto kaidto 1988 kan siya nagsakay pasiring España.

Gusto niya duman , sabi kan saiyang tugang na Encarnacion, ta balde' na siya sa mga Kastilang padi asin mga edukador na pinapaorog na lang pirmi an mga mestisong Kastila.

Sa edad na 22 anyos kan taon 1886, napadagos niya an kursong abogasiya sa Unibersidad Sentral duman sa Madrid.

Mga lakaw-lakaw kan buhay sa Madrid

Duman niya nagkasurumpongan an mga Pilipinong propagandista asin siya tolostolos na nag-apil sa grupo ninda, mala ta kasorosapyod abaga niya sa Rizal, del Pilar, Jaena, Panganiban asin ibang mga propagandistang mga ilustrado sa Madrid. Sindang mga propagandista, na maisog na nagsusururat sa mga peryodikong liberal sa Madrid mayormente hinuhurot sa gobyernong Kastila an tolong bagay 1.) reporma sa palakaw kan gobyerno igdi sa Pilipinas 2.)representasyon nin Pilipino sa Cortes asin 3.) paggibo kan Pilipinas komo sarong probinsya asin integral na parte na kan nasyon na España.

Komo propagandista, ipinahiling niya tolos an pagka-orador niya asin an abilidad niya sa pagsurat na dakul na kapwa Pilipino asin maski ngani mga Kastila an nag-admirar saiya.

Nagin siyang aktibong myembro kan Asociacion Hispano Filipino na an presidente iyo si Profesor Miguel Morayta kan Central Universidad de Madrid. Nagbali man siya sa Colonia Organizada de Madrid na an enot na presidente iyo si Jose Rizal.

Kan natunaw na an Asociacion Hispano-Filipino, an Circulo Hispano-Filipino tinogdas asin siya an nagin enot na presidente kaini. An sekretaryo kaini iyo si Mariano Ponce.

An mga sinurat niyang mga artikulong pulitikal nalagda sa La Vanguardia (Madrid), El Paris, El Progreso, La Corresppondencia de España, sa Heraldo de Madrid asin sa La Solidaridad, an peryodikong minukna' kan mga Pilipinong ilustrado sa Barcelona, Espanya. An mga artikulo niya malalaad asin daing-takot nagtotolod kan mga reporma na pigmamawot kan mga propagandistang Pilipino.

Kan taon 1890, nagtao siyang mga diskurso manongod kan Decreto Real na kun saen inu-obligar na an pagtokdo kan Español sa mga eskwelahan sa Filipinas asin sa sarong okasyon ngani, yaon nagdadangog si Ministro Miguel Becera.

Kan siya an pamayo kan Circulo Hispano Filipino iyo man na gayo si pagbungkaras kan Rebolusyon igdi sa Pilipinass, taon 1896. Ta saro siya sa mga paratolod kan mga ideyang liberal asin pigtutubdan may kuneksyon siya sa rebelyon, siya tinoklo' asin kinonkon sa karsel. Walong bulan siyang nakulong.

Igdi sa parte kan buhay niya iba an osipon ni Evelyn Caldera Soriano sa saiyang libro. Sabi ni Soriano, Agosto 23, 1896, an periodikong La Correspondencia kan Madrid nagbareta na si Tomas Arejola kaiba sa Jose Oriols asin Francisco Colon dinarakop. Dinakop huli lamang sa sarong surat naghahale pa sa Pilipinas na igwa daa sa Madrid nin club de filibusterismo filipino na nagtatabang pa sa mga separatistang Cubano.

Alagad, sabi ni Soriano pinagdetenir man lang si Tomas Arejola asin an saiyang kairiba nin apat na aldaw duman sa Carcel Modelo kan Madrid asin pinaluwas man tolos ta mayo nin ebidensyang natipon an mga otoridad kontra sainda.

Kan napawa'ran saysay an kargo saiya, nagpa-ili na ngona siya sa Lisbon, Portugal ta nagpalipot-lipot kan sitwasyon. Pero dai sana nahaloy, balik siya sa Madrid.

Duman nagin siyang presidente kan Filipino Republican Committee, sarong rebolusyonaryong agrupasyon. Siya dai lamang katakotan magboses sa pagsurog kan mga katanosan kan mga kapwa Pilipino, dawa ngani hale pa sana sa karsel.

Kan an mga Kastila may dinarakop na mga rebolusyonaryo, nakadamay an saiyang ama na si Antonio Arejola asin an saiyang tugang si Ludovico. An duwa, kairiba an dakul pang Pilipino, itinapok sa isla kan Fernando Poo, Aprika. Huli sa kuneksyon niya sa mga Mason na maimpluensya arog ki Dr. Miguel Morayta, Emilio Castelar asin Francisco Pi y Margall nalakaw niyang mabawi an saiyang ama si Antonio asin an sarong albayano si Macario Samson. Kan Pebrero 1898, napaluwas niya pa an tugang niyang si Ludovico asin kaiba an sampolong mga taga-Bicol na desterrado sa sinabing isla.

Aktibo man siya sa pagkomunikar asin sa mga kumperensya sa grupong Pilipino na nagnenegosyar duman sa Paris kan pighihimay an Tratado de Paris sa pag-ultan kan España asin Amerika kan mga ultimong bulan kan 1898.

Kan an Pilipinong rebolusyonaryong gobyerno sa pamamayo ni Emilio Aguinaldo pinagbilog an Kongreso nin Malolos kan Enero 1, 1899 manta na nagkasundô na an Espanya asin Amerika sa inaapod na Tratado de Paris, si Tomas Arejola saro sa apat na Bikolanong nagatender sa Kongreso. An tolo niya pang kaiba na pigrepresentar an Ambos Camarines iyo sa Justo Lucban, Valeriano Velarde asin si Mariano Quien. Dapit sa bagay na ini, duwa sanang tawo an nabanggit ni Jose Calleja Reyes sa saiyang libro Maharlika (p. 271) na kaiba ni Tomas Arejola duman nag-atender sa Kongreso: si Justo Lukban asin si Mariano Abella.

Kan 1901 yaon siya sa España, alagad nagsakay siya pasiring sa Hongkong kun saen nagbali siya sa Central Revolutionary Committee na pinamayohan ni Galicano Apacible.

Panahon kan pagsakop kan mga Amerikano

Paglaog kan Desyembre 1898, an Espanya asin Estados Unidos nagkasundô na na an Filipinas ililito na sa huri sa halagang 20 milyon na dolyar asin malinaw na an kapangyarihan kan Estados Unidos iyo na an masakop kan nasyon. Kaya, an mga rebolusyonaryong pwersang Pilipino napiritan maglaban na sa pwersa armada kan mga Amerikano. An tugang ni Tomas Arejola, si Hen. Ludovico Arejola, iyo an namayo sa Ambos Camarines sa pagtumang sa paglaog kan mga Amerikano sa gamping ini kan ronâ.

An harong na dati pagsasadiri ni Tomas Arejola sa Kalye Peñafrancia, ngonyan rogaring na kan pamilya Almeda

Iyo ini an periodo nin transicion na pawara na an mga Kastila, tamboan kutâ an pagtitindog-sa-sadiri kan mga Pilipino alagad mas mapangyari an pananakop kan mga Amerikano.

Masabi pa, kan 1902 abot 1906, si Tomas Arejola yaon sa Hapon kasarô niya si Mariano Ponce. Dangan nagpuli siya asin kan na-organisar an Partido Nacionalista, na-eligir siyang bise-presidente. Taon 1907, nagbuntog siya sa pulitika asin napili siyang Representante kan Ambos Camarines.

Sa Kongreso, nagin siyang Pamayo kan Komite sa Pampublikong Patrabaho, Kakadlaganan asin Pagmimina asin myembro kan Komite sa Dalan-Batbat, Eskwelahan asin Prangkisa. Sa ika-duwang termino niya, nag-ama siya nin treseng (13) leyes asin kagmukna nin magkapirang munisipyo. Manta na yaon siya sa bidang kan Kongreso, daing otahot an paglapigot niya sa pagtolod kan mga lakdang na makamit an Katalingkasan kan Filipinas.

Huli sa mga leyes na saiyang napaaprobaran, an mga siring napangyari: "napatugdok an mga tinampo sa Polangui, tinampo na nagsusugpon sa Daet asin San Vicente, Talisay asin Indan, Tigaon asin Goa, tulay sa Tabuco sa syudad nin Naga asin sa Pawili sa banwaan nin Bula. Nakapatugdok man siya nin mga munisipyo (saro na diyan an Canaman), saodan, mga eskwelahan asin kan Nueva Caceres High School (ngonyan Camarines Sur National Highschool), Naga Central School asin mga eskwelahan sa Camarines Norte". Saro siya sa mayor na kagtolod kan ley na nagmukna kan Biblioteca Nacional kan Filipinas.

Kan 1916, nagin siyang Senador asin representado niya an ika-6 na Distrito na kaidto iyo an enterong ronang Bikol, alagad sa kadimalasan dai siya nakatukaw ta pignulo an eleksyon sa Kabikolan huli sa mga iregularidad. Nag'ngata' pa man siyang magdalagan sa eleksyon para sa mga gobernador probinsyal kan 1919 alagad nadaog siya ni Julian Ocampo Nagretiro na siya padagos sa pulitika.

An serbisyo niya sa nasyon lawig kan enterong buhay niya asin haros malingaw na na mag-agom. Kan Desyembre 4, 1909, sa edad na 44, inagom niya si Mercedes Caldera, sarong daragita pa sana edad 16 asin aki nin sarong Kastilang siruhano nagngangaran Bibiano. Nagsaro sinda nin 16 na taon alagad dai sinda nagka-aki. Kan 1926, sa edad na 60 anyos binawian siya nin buhay huli sa helang na tuberkulosis. Pakalihis apat na taon pakagadan niya, an balong agom niyang si Mercedes nag-agom liwat.

Sarong pagpipilang

Kan Nobyembre 28, 2015 sa sarong selebrasyon kan saiyang ika-150ng kamundagan, an Sumaro Bikolnon sa pagpilang sa saiya, naggawad postuma nin plake saiya huli sa liderato asin serbisyo na ipinahiling niya kan siya representante kan Ambos Camarines (1907-1911). An paggawad inapod na Gawad Hiyangta, na an siring itinatao sana sa sarong personalidad na nagpahiling nin pambihirang liderato asin serbisyo sa komunidad.

Hilnga man

• Premio Tomas Arejola para sa Literaturang Bikolnon

Hihilngan

• Istorya Kan Kabikolan, Jaime T. Malanyaon. AMS Press, Naga city. 1991. Hilnga p. 447-449.
• Tomas and Ludovico Arejola: Bicolano Revolutionaries.Evelyn Caldera Soriano. Pinalagda' kan NCCA. 1999. 156 na boklit.
• An retrato ni Tomas Arejola pinitik sa lumang retrato na pagsasadiri ni Ms. Fabiana Arejola, na maboot niyang itinugot iparetrato sa kagsurat.
• Yudi Man: Mga Osipon Para Ki Nunuy Asin Ki Nini. National Commission for Culture and the Arts. 2009. 66 p. ISBN 978-971-814-120-5

Mga panluwas na takod

• Ateneo de Manila University Website. Letters of Blumentritt to Tomas Arejola
• Tomas P. Arejola Archived 2011-07-21 at the Wayback Machine. sa http://www.nhi.gov.ph
• Wikipilipinas. Malolos Congress Archived 2008-09-25 at the Wayback Machine. Sa site na ini binanggit an tolong delegado kaiba ni Tomas Arejola sa Kongreso sa Malolos asin si Mariano Abella dai nasambitan.
• Tomas Arejola
• Album Historico..: Pabisto ki Tomas Arejola