Wikipedia

Syudad nin Naga

(Nakatukdo hali sa Naga (Bikol))

An Syudad nin Naga (Ingles: City of Naga; Filipino: Lungsod ng Naga o Espanyol: Ciudad de Nueva Cáceres) sarong primera klaseng syudad kan Filipinas. Namumugtak ini sa Rehiyon Bikol sa sur-sulnopan na puro kan isla nin Luzon. Nasa 377 km sa sur-sulnopan ini kan syudad kan Manila asin 380 km sa norte-subangan kan syudad kan Cebu sa Visayas.

Naga
Nueva Cáceres
Kinamumugtakan kan Naga
Kinamumugtakan kan Naga
Map
Tagboan: 13°37′28″N 123°11′11″E Tagboan: 13°37′28″N 123°11′11″E
NasyonFilipinas
Barangay27
Pamamahala
 • Electorado117,481 votantes (9 Mayo 2022)
Hiwas
 • Kabuuhan84.48 km2 (32.62 sq mi)
Elebasyon
66 m (217 ft)
Populasyon
(Mayo 1, 2020)[1]
 • kabuuhan209,170
 • Densidad2,500/km2 (6,400/sq mi)
 • Saro
45,984
Economia
 • Klaseikaduwang klaseng syudad
 • Ingresos₱1,362,455,732.76703,334,839.97770,222,324.19822,626,187.93993,066,120.621,068,043,766.161,205,175,645.521,266,642,858.431,400,668,715.091,395,487,730.031,763,527,693.05 (2020)
 • Activos₱5,536,429,754.932,222,214,186.022,364,753,783.592,191,424,419.952,620,737,141.944,043,136,778.894,675,433,514.795,074,372,258.735,487,676,038.345,558,517,214.766,224,553,661.02 (2020)
 • Pasivos₱718,795,774.34671,292,447.38738,817,274.78558,984,521.37602,594,833.71594,700,281.95632,030,230.89593,892,669.57836,785,738.82673,805,428.701,255,836,894.79 (2020)
 • Gastos₱1,293,811,218.42561,996,343.75593,696,538.80553,091,567.92740,051,478.82882,109,706.53953,988,993.21993,385,543.321,117,961,208.231,318,076,921.091,580,463,148.52 (2020)
Kodigo nin postal
4400
PSGC
0501724000
Kodigo telefonico54
TataramonBikol Sentral
Tataramon na Inagta Partido
tataramon na Tagalog
Websityonaga.gov.ph
Para sa Syudad nin Naga sa Cebu, hilingon an Naga, Cebu.

Kun itatampad an sakop kan syudad sa ibang mga syudad kan rehiyon, bakong mahiwas an sukol nin kadagaan kaini. Sa pitong syudad igdi sa rehiyon, an Naga iyo an pinakasadit, na igwa sanang hiwas na 8,480 ektarya. Huli kaiyan ini an pinakasoròsoan (densely populated) na syudad sa rehiyon. An designadong zip code kaini iyo 4400.
Sosog sa sensus kan 1 Mayo 2020, igwa ining 209,170 katawong nag-eerok digdi sa 45,984 kaharongan.

Igwa ining sukol na 84.48 kilometro kwadrado. Bisto sa apod na "Heart of Bicol" (Bikol: Puso kan Bikol), asin siring man, binabansagan ining "An Maogmang Lugar". Ini an solamenteng independienteng syudad asin an sentro kan edukasyon sagkod Simbahan na Katoliko sa rehiyon. An mga residente digdi inaapod na Nagueños. Inaapod man ang Naga na Queen City of Bicol.

An syudad an sentro kan Metro Naga, an lugar na komponido kan 12 banwaan asin syudad nin Naga na marikas an pag-uswag na kabali sa Metro Naga Development Council. Komponido kan mga banwaan sa Segundo Distrito kan Camarines Sur, apwera kan Canaman, asin mga banwaan sa tolong distrito kan provinsiya nin Camarines Sur na harani sa siyudad nin Naga sakop kan MNDC.

Dating kabesera kan Camarines Sur an syudad nin Naga, alagad sa Akta Republika Nu. 1336, na nagin ley kan Hunyo 8, 1955, naribayan ini kan banwaan nin Pili.

Si Nelson Legacion, sarong abogado iyo an presenteng alkalde kan syudad nin Naga. Saiyang sinalidahan si John Bongat taon 2019.

Napanongdan na gamit kan kahiwasan kan syudad

baguhon

An kabilogan na hiwas kan kadagaan kan syudad na ini 8,448 na ektarya o 84.48 kilometro kwadrado, bagay na an syudad nin Naga iyo an pinakasadit na syudad sa pitong syudad kan ronang Bikol[2]. Sa total na ini, 75% ginagamit sa agrikultura, 13% para sa residensya, 7% okupado nin kadlagan asin mga parke, 2% gamit komersyal, 2% gamit kan gobyerno para sa mga edipisyo, asin 1.2% para sa ibang pang katuyohan.[3]

Komersyo

baguhon
 
Selyo kan syudad nin Naga
 
Paroko ni San Juan de Evangelista o mas bisto sa ngaran na Metropolitan Cathedral
 
Peñafrancia Parish. An Dating Santuario ni Ina, Nuestra Señora de Peñafrancia
 
Simbahan ni San Francisco
 
Rizal Park
 
Pagbisita ni Gobernador Heneral Narciso Claveria y Zaldua kan Peb. 16, 1845 sa Nueva Caceres (pintura ni Jose Honorato Lozano)
 
Pagtanaw kan Naga (Camarines Sur), eroplano haleng Milaor, 1935

Igwang duwang pangenot na lugar pangkomersiyo an Naga. Ini an Central Business District I (bisto sa apod na Centro) asin Central Business District II.

Sa CBD I igwa nin manlalaen na negosyo arog kan mga bangko, botika, restaurants, department stores asin iba pa. Yaon man igdi an Naga City Public Market na bakalan kan mga preskong gulay, karne, asin mga produktong Bikolnon arog kan pili asin abaka.

An CBD II na yaon sa may Triangulo asin Lerma mahihiling an Bicol Central Station na nag-ooperar nin mga biyahe pasiring sa mga kataraid na munisipyo asin siyudad pati man an mga biyaheng paduman sa Manila. Yaon man digdi an Jesse Robredo Coliseum na an ikaduwang pinakadakulang coliseum sa Pilipinas pagkatapos kan Smart Araneta Coliseum.

Kan Mayo 1, 2009 lang tigbukasan sa publiko an kakatugdok lang na SM City Naga na sarong mall. Ini kagsadiri ni Henry Sy, sarong negosyante na iyo man an may sadiri nin gabos na SM Malls sa bilog na nasyon.

Transportasyon

baguhon

An mga paagi nin transportasyon sa laog kan siyudad iyo an pamosong Jeep, tricycle asin padyak.

Mientras, an mga bisita asin turista hali sa luwas kan siyudad, pwedeng makaabot sa Naga sa paagi nin bus, jeep, van/fx, asin eroplano (sa Naga Airport sa Pili).

Edukasyon

baguhon

An siyudad nin Naga iyo an sentro kan edukasyon sa Bikol nin huli sa dakol na institusyon nin halangkaw na pagkanood digdi. Kabali an: Ateneo de Naga na Unibersidad na pinapadalagan kan mga Heswita; Unibersidad kan Nueva Caceres (dating Nueva Caceres an apod sa siyudad kan pananhon nin mga Kastila) na pangenot na unibersidad sa taon nin pagkamukna asin bilang kan estudyante; sagkod Universidad de Santa Isabel na pinapadalagan kan mga madre kan Daughters of Charity asin an pinakágurang na eskwelahan na normal para sa mga babae sa Harayong Subangan.

An posibleng ikaapat na unibersidad kan siyudad an Kolehiyong Fundasyon nin Naga na pangenot na eskwelahan nin Kriminolohiya sa rehiyon.

Uusipon

baguhon

Bago an pag-abot kan mga Kastila, mayaman na lugar na an dating banwa kan Naga na namukna sa duwang salog---Bikol asin Naga. Igwa na ining mayaman na kultura asin mga matibay na armas. Sa panahon kan mga Kastila an Naga an nagin sentro kan kultura, negosyo asin relihiyon kan enterong kabikulan.

An pangaran daa kan Naga hale sa pagdangog nin sarong konkistador na Kastila, si Juan de Salcedo sa ngaran kan sarong kahoy na pigaapud na naga kaidtong mga Bikolano. Midbid an kahoy na ini sa ngaran na narra sa tataramon na Tagalog asin Bisaya. Alagad, an ibang mga Bikolanong historyador arog ki Danilo Gerona nagtutubod na an taramon na naga naggikan sa taramon na naga na nagtotomoy sa sarong lahing kapu'ngalan na Monggol na ngonyan iyo an ginikanan kan mga katawohan nageerok sa Assam, Meghalalya, Tripiera, Mizoran, Maripur, Arunachal, Pradesh, Burma, Bangladesh, Bhutan, Sikkim, Nepal asin Tibet. Susog man saiya, an paragilid kan duwang salog kan Bikol asin Naga haloy nang eneerokan poon pa kan 900 A.D. siring sa maririraw sa mga parasâ-pasang artifaks na nagkahoronggad sa paralibot kaini. Sabi pa niya, an taramon na naga lakop man sa mga lengguwahe kan Batak kan Sumatra asin man kan mga Dayak kan Borneo na an pakahulogan sarong irago (serpente)/dragon. Nasambit pa niya na an mga lunadang pandagat kan mga antigong Tagalog asin Pampango na may nakakaag nin garo halas/dragon na payo sa dulong (prowa) kan mga lunadan na inaapod nindang naga.

 
Kopa gibo sa kahoy na naga (narra), produkto kan Naga panahon pre-kolonyal asin kan panahon nin Kastila

Dapit kaini, na an "naga" sinapi' talaga sa pangaran na naga na boot sabihon irago/halas o dragon,[4] na bakong gikan sa pangaran kan kahoy na narra o sa layas na itik na nagâ, iyo man ini an tinotolod na teoriya kan iba pang mga parasurat arog ki Antonio H. Aragon.

An Naga sarô sa pinaká enot na ginibong siyudad kan mga Kastila sa enterong Filipinas. Sa taon na 1575 an Siyudad de Caceres tinogdas bilang orihinal na erokan kan mga Kastilang eksplorador manta sa ibong kan salog sa parte na ngonyan kan Lerma asin Dayangdang iyo an orihinal man na lugar kan mga tunay na taga-Naga. Sa pagtalubo kan duwang lugar nagsinakniban na an duwa asin an kahiwasan naapod nang Nueva Caceres. Pag'abot kan mga Amerikano, nawara an pagkasiyudad kaini asin binalik an saiyang ngaran sa Naga sa taon na 1919. Kan Hunyo 18, 1948 nagin siyudad (chartered city) na naman an Naga sa proklamasyon kan Akta Republika Nu. 305.[5]

Mga Lingaan asin mga Pahingaloan

baguhon

Digdi sa Naga, dakulon na an mga linga-lingaan. Nakataraytay sa kalabaan kan Abenidang Magsaysay an manlaenlaen na mga kakanan, kapihan, inom-inoman, asin iba pa na nagtataong kaalingan sa mga taga-Naga kun banggi orog na kun tapos na an semana nin paglapigot sa trabaho.

Yaon diyan an Avenue Square na pano sa mga puwestong inuman, kakanan, kakanan na may tugtugan, asin mga tindahan: Wok Restaurant (kakanan), Coffee Beanery (kapihan), Little Asia (kakanan/inuman), Max's Restaurant (kakanan kan bantog na Max Fried Chicken), Lady Crab (bantog sa seafood orog na an aniit). Digdi laen kan mga lingaan, may mga tindahan man arog kan Mercury Drugstore, sa cellphones, mga bags, sapatos, arak asin kun anu-ano pa.

Sa enotang wala kaini iyo an Chili Peppers, sarong inom-inoman asin binibistong nagpuon na nagkaag nin siring na negosyo sa tinampong ini. Sarong bagong tugdok iyo an Westpark Avenue kun saen nakakaag an Tokyo Tokyo!, an Dennis Grill, KopiRoti, Bacolod Inasal, asin iba pa. Yaon man naglugar sa tinampong ini an Red Platter, sarong may 'ambiance na restaurant pan-pamilya. An sunod iyo an Starbucks (kapihan), Bistro Roberto (resto bar asin may banda), Ilaw sa Dahon (resto, inuman), Kambingan (inuman, kakanan, bantog sa sisig), Bob Marlin (kakanan/inuman), asin gulping kakanan na Koreano.

Sa tahaw kan sentro, sa kataid sana kan Plaza Quezon iyo an Rizal Park. Mientras, mahayahay kuta ini na paro-pahingaloan kan mga gustong magpalihis-oras alagad sa may mga bulan na ginibo na ining merkado asin lungalong nin kun anu-anong paninda. Maski may mga nagrereklamo, dai ini mapakiarman kan administrasyon kan siyudad nin huli ta ini sinasabing pagsasadiri kan gobyerno probinsiyal.

Mga barangay

baguhon
 
Naga

May 27 na mga barangay an Naga:

Mga barangay Klase Populasyon[6] Kapitan[7]
Abella Urban 4,788 Antonio Berja
Bagumbayan Norte Urban 2,991 Dodit Beltran
Bagumbayan Sur Urban 6,959 Jorge I. Salva Jr.
Balatas Urban 10,404 Pedro San Juan Jr.
Calauag Urban 11,513 Corazon Peñaflor
Cararayan Urban 15,998 Rodrigo B. Agravante Jr.
Carolina Urban 5,841 Alicia V. Saba
Concepcion Grande Urban 11,137 Leticia Punzalan
Concepcion Pequeña Urban 23,577 Andres Panis
Dayangdang Urban 4,568 Joshua Calleja
Del Rosario Urban 9,332 Gina Alcantara
Dinaga Urban 456 Gemma Joy Antonio
Igualdad Interior Urban 3,379 Domingo Alamer
Lerma Urban 2,337 Domingo Serrado
Liboton Urban 3,075 Salvadora Ortua
Mabolo Urban 7,611 Magno Reyes
Pacol Urban 11,673 Josue Perez
Panicuason Urban 2,715 Domingo Ramos
Peñafrancia Urban 5,712 Jeffrey Moralde
Sabang Urban 7,000 Cyrus Caballero
San Felipe Urban 17,444 Alfonso Rodriguez
San Francisco Urban 947 Tomas Ramon Sanchez Jr.
San Isidro Urban 2,768 Veronica C. Panganiban
Santa Cruz Urban 7,442 Lorenzo D. Narvaez
Tabuco Urban 4,129 Marcelo R. Bagadiong
Tinago Urban 3,268 Jose Importante
Triangulo Urban 9,019 Allan Beriso

Demograpiko

baguhon
Sensus nin Populasyon kan
Syudad nin Naga
TaonTawo±% p.a.
1903 17,943—    
1918 9,396−4.22%
1939 22,505+4.25%
1948 56,238+10.71%
1960 55,506−0.11%
1970 79,846+3.70%
1975 83,337+0.86%
1980 90,712+1.71%
1990 115,329+2.43%
1995 126,972+1.82%
2000 137,810+1.77%
2007 160,516+2.13%
2010 174,931+3.18%
2015 196,003+2.19%
2020 209,170+1.29%
Toltolan: Philippine Statistics Authority[8][9][10][11]

Mga Medya

baguhon

Mga Telebisyon

baguhon
  • DWAI-TV (GMA TV-7 Naga)
  • DWPV-TV (ALLTV 11 Naga)

Mga Radyo

baguhon
  • ACI News FM 93.5 (Audiovisual Communicators, Inc.)
  • DWOY Radyo Radyo 94.3 (Audiovisual Communicators, Inc./Atenio de Naga University)
  • DZTN 102.3 MHz (Audiovisual Communicators, Inc.)
  • DWMW 107.9 MHz (Mabuhay Broadcasting System, Inc.)
 
Pagta'naw sa kalangitan kan Naga, Camarines Sur, Filipinas, 1935

Kataytayan nin mga retrato

baguhon
  •  
    An lumang Centro
  •  
    Merkado Publiko
  •  
    Plasa Quezon, Syudad nin Naga, 2017
  •  
    Bicol Indian Sikh Temple
  •  
    Avenue Square
  •  
    Simbahan kan Paroko ni Imaculada Concepcion
  •  
    City Hall kan Ciudad nin Naga
  •  
    Templo nin Taoismo
  •  
    Santuario asin Parokya ni San Judas Tadeo
  •  
    Monumento nin Oragon
  •  
    CBD Terminal
  •  
    Avenue Plaza Hotel
  •  
    Villa Caceres Hotel
  •  
    STI Naga
  •  
    Bangko Sentral kan Pilipinas
  •  
    Dalan sa Inarihan Farm
  •  
    Big Stone
  •  
    Salog sa Inarihan
  •  
    Busay Malabsay, Bukid Isarog, Panicuason

Mga Gikan

baguhon
  • Naga: The Birth and Rebirth of a City. Danilo Madrid Gerona. Pinublikar kan Siyudad nin Naga. 2003.178 p.
  • CAMARINES by the Vicor River. A compilation of Articles On Bikol History and Culture. 1999. Prov. Govt. of Camarines Sur. 282 p.
  • An retrato kan Parke ni Rizal kinua kan nabakante sa mga tindahan kan Oktobre, 2008.

Toltolan

baguhon
  1. ↑ "2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President". Hulyo 7, 2021.  Check date values in: |date= (help)
  2. ↑ http://www.nscb.gov.ph/activestats/psgc/default.asp Archived 2012-04-13 at the Wayback Machine. Kinua 03-9-16
  3. ↑ http://www.adnu.edu.ph/Centers/SSRC/nagaprofile.html Archived 2016-04-16 at the Wayback Machine. Kinua 03-9-16
  4. ↑ An halas na naga hinanap sa Thailand. Kinua 07-11-13
  5. ↑ R.A. No. 305[1] Kinua 24-06-15.
  6. ↑ "Total Population by Province, City, Municipality and Barangay: as of May 1, 2010" (PDF). 2010 Census of Population and Housing. Philippine Statistics Authority. Archived from the original (PDF) on November 19, 2012. Retrieved January 7, 2013. 
  7. ↑ "Barangay Officials 2010". Naga City. Retrieved April 4, 2019. 
  8. ↑ Sensus kan Populasyon (2015). "Rehiyon V (Rehiyon Bikol)". Kabuuhang Populasyon kan lambang Provincia, Syudad, Banwaan asin Barangay. PSA. Retrieved 20 Jun 2016. 
  9. ↑ Census of Population and Housing (2010). "Rehiyon V (Rehiyon Bikol)". Kabuuhan populasyon sa lambang Provincia, Syudad, Banwaan asin Barangay. NSO. Retrieved 29 Jun 2016. 
  10. ↑ Mga Sensus kan Populasyon (1903–2007). "Rehiyon V (Rehiyon Bikol)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO. 
  11. ↑ "Province of". Municipality Population Data. LWUA Research Division. Retrieved 17 December 2016. 

Mga Peryodiko Lokal

baguhon

Mga panluwas na takod

baguhon
An Wikimedia Commons igwa nin medya dapit sa Syudad nin Naga.
An Wikivoyage igwang saróng giyang panbiyahe para sa Naga.
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Syudad_nin_Naga&oldid=280251"