Bitoon
An bitoon o estrelya (Ingles: star) iyo sarong astronomikong bagay na pigbibilog nin luminong bilog kan plasma na pigsararo kan sadiri kaining grabidad. An pinakaharaning bitoon sa Kinaban iyo an Saldang. Nagkapirang mga bitoon an nahihiling kan satuyang mata hale sa Kinaban sa pagkabanggi, na minaluwas bilang katiripunan nin mga luminong punto sa kalangitan nin huli sa saindang harayong distansya sa Kinaban.
   | |
| Sarong rehiyon kan pormasyon nin bitoon sa galaksiyang Large Magellanic Cloud, An Saldang na iyo an pinakaharaning bitoon sa Kinaban, sagkod an depiksyon sa konstelasyon na Leo kaidtong 1690 |
Sa nakaagi, an mga pinakaprominenteng bitoon iyo nagugrupo sa mga konstelasyon sagkod asterismo, asin an nagkapirang mga maliliwanag na bitoon iyo may marhay na ngaran. An mga astronomo iyo naghimo nin katalogo nin bitoon na makakabisto sa mga bistadong bitoon asin makatao nin istandardong istelar na designasyon. An nahihiling na Uniberso iyo pig-eestima na igwang 1×1022 – 1×1024 na mga bitoon,[1][2] pero an kadaklan iyo dae-nahihiling gikan sa Kinaban, kabale an gabos na indibidwal na bitoon sa luwas kan satuyang galaksiya na Milky Way.
Mga karakter
baguhonSa harus kan aktibong buhay kaini, an bitoon iyo nagliliwanag huli sa termonukleyar na pagsaro nin hidroheno sagkod elyo sa tahaw kaini, na minaluwas nin enerhiya na naagi sa interyor kan kaini sagkod minaluwas bilang radiasyon. Kadaklan nin gabos nin natural na nabubuhay na elemento na mas magabat sa elyo iyo namokna sa paagi nin istelar na nukleyosintesis sa pagkabuhay nin bitoon, sagkod para sa ibang mga bitoon iyo an supernova nukleyosintesis sa pagsabog kaini. Harani sa katapusan kan buhay kaini, an bitoon puwedeng mag-ako nin deheneratibong mga bagay sa tahaw kaini.
An mga astronomo iyo kayang magdetermina kan gabat, edad, metalisidad (kimikal na komposisyon), asin iba pang mga karakter nin sarong bitoon sa pag-obserba kan mosyon kaini sa ispasyo, luminosidad kaini, asin spektrum. An kabilugan na gabat nin sarong bitoon iyo an primerong kawsa na minaaram sa ebolusyon sagkod kakaluwasan kaini. An iba pang karakter kan sarong bitoon kaiba an diyametro, kimikal na komposisyon, asin temperatura, minabago sa buhay kaini, mientras an kapalibotan kaini nakakaapekto sa rotasyon sagkod sa paghiro.
Pormasyon
baguhon
An buhay kan bitoon nagpopoon sa grabitasyonal na pagkagaba nin sarong gas na nebula nin materyal na pigbibilog primero kan hidroheno, kaiba an elyo sagkod kadikiton na bilang nin mas magabat na mga elemento. Kapag an istelar na tahaw iyo may halangkaw na densidad, an hidroheno iyo naliliwat pasiring sa elyo huli sa nukleyar na pakikipagsaro, na minaluwas nin enerhiya sa proseso.[3] An natatada sa interyor kan bitoon iyo nagdadara paluwas nin enerhiya sa tahaw kaini sa paagi nin kombinasyon kan radiatibo sagkod konbektibo na pagbalyong init na proseso. An panlaog na presyon kan bitoon iyo an nagpupugol sa padagos na pagkagaba kaini sa irarom kan sadiring grabidad kaini.
An sarong bitoon na igwang gabat na 0.4 na beses sa Saldang iyo mapadakula ngarig magin pulang higante kapag an panggatong na hidroheno sa tahaw kaini iyo naubos.[4] Sa nagkapirang mga kaso, ipagsasalak kaini an mas magagabat na mga elemento sa tahaw kaini. Hasta ini minadakula, nag-aapon man ini nin parteng gabat niya, na pinayaman kaidtong mas magagabat na mga elemento ngarig maibalik liwat bilang bagong mga bitoon.[5] Mientras, an tahaw iyo magigin istelar na tada: sarong puting unano, sarong neutron na bitoon, o kun ini magabaton- iyo sarong black hole.
Mga sistema
baguhon.png)
An mga duwahan sagkod darakulan na sistema nin bitoon iyo pigbibilog nin duwa o mas dakul pang mga bitoon na iyo pigkakaputan nin grabidad, asin minahiro sa kada saro sa marhay-rahay na mga orbit.
Kapag an duwang mga bitoon iyo may relatibong haranihan na orbit, an grabitasyonal na interaksyon ninda puwedeng magkaigwa nin signipikong apekto sa saindang ebolusyon.[6] An mga bitoon puwedeng magporma nin partihan sa mas dakulang grabitasyonal na istraktura, arug kan pagigin "cluster" o sarong galaksiya.
Hilingon man
baguhonMga panluwas na takod
baguhon| An Wikimedia Commons igwa nin medya dapit sa mga Bitoon. |
- Kaler, James. "Portraits of Stars and their Constellations". University of Illinois. Retrieved 2010-08-20.
- "Query star by identifier, coordinates or reference code". SIMBAD. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. Retrieved 2010-08-20.
- "How To Decipher Classification Codes". Astronomical Society of South Australia. Retrieved 2010-08-20.
- Prialnick, Dina; et al. (2001). "Stars: Stellar Atmospheres, Structure, & Evolution". University of St. Andrews. Archived from the original on 2021-02-11. Retrieved 2010-08-20.
Toltolan
baguhon- ↑ Staff (2019). "How Many Stars Are There In The Universe?". European Space Agency. Retrieved 21 September 2019.
- ↑ Marov, Mikhail Ya. (2015). "The Structure of the Universe". The Fundamentals of Modern Astrophysics. pp. 279–294. doi:10.1007/978-1-4614-8730-2_10. ISBN 978-1-4614-8729-6.
- ↑ Bahcall, John N. (June 29, 2000). "How the Sun Shines". Nobel Foundation. Retrieved 2006-08-30.
- ↑ Richmond, Michael. "Late stages of evolution for low-mass stars". Rochester Institute of Technology. Retrieved 2006-08-04.
- ↑ "Stellar Evolution & Death". NASA Observatorium. Archived from the original on 2008-02-10. Retrieved 2006-06-08.
- ↑ Iben, Icko Jr. (1991). "Single and binary star evolution". Astrophysical Journal Supplement Series 76: 55–114. doi:. Bibcode: 1991ApJS...76...55I.
Sarong saringsing na artikulo sa Siyensya ini. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.