An Maragtas iyo sarong gibo ni Pedro Alcantara Monteclaro na may titulong Maragtás kon (historia) sg pulô nga Panay kutub sg iya una nga pamuluyö tubtub sg pag-abut sg mga taga Borneo nga amó ang ginhalinan sg mga bisayâ kag sg pag-abut sg mga Katsilâ ("Uusipon kan Panay gikan sa mga enot na mga kag-istar asin an mga paradayo kan Borneo, na ninuno ninda, hasta sa pag-abot kan mga Kastila") na sa Ingles iyo History of Panay from the first inhabitants and the Bornean immigrants, from which they descended, to the arrival of the Spaniards.

Pigsasabi na an mga "balanghay" an pigsakayan kan sampulong (10) Datu gikan sa Borneo pasiring sa isla nin Panay

An panurat na ini iyo nakasurat sa pinagsalak na tataramong Hiligaynon asin Kinaray-a sa Iloilo kaidtong 1907. Ini iyo sarong orihinal na panurat na nakabase sa napagkuanang mga toltolang nakasurat asin mga bagay na nasambit sa awtor.[1]

Istorya

baguhon
 
An Bas relief nin Barter kan Panay sa luwas nin municipal gymnasium kan banwaan nin San Joaquin, Iloilo, Filipinas. An banwaan an pinagtutubudan kun sain enot na buminaba an sampulong (10) Datu hale sa Borneo.

An Maragtas iyo sarong orihinal na panurat na pigsasabing gikan sa mga nakasurat na asin nasambit na toltolan kun sain mayong kopya an yayaon pa sa ngunyan.[2] An kagsurat mayong pigheheras na an panurat igwang transkripsyon nin mga partikular na pre-Hispanikong dokumento.[3] Ini iyo igwang introduksyon kan nag-publikar na si Salvador Laguda, pagpa-abot kan awtor, anom na mga kabtang, asin an epilogo.[4]

An enot na kabtang iyo pigheras an mga nagligad na kaugalian, pagbado, dialekto, hereditiya, organisasyon, asin iba pa kan mga Aeta sa Panay, na may espesyal na pagsambit ki Marikudo, aki kan gurang na pamayo na si Polpulan; an ikaduwang kabtang an nagpuon sa naratibo kan paghale nin sampulong Datu sa Borneo asin an karautan ni Rajah Makatunaw duman pasiring sa isla nin Panay.

An mga Datu sa Madyaas

baguhon
An mga Datu Distrito Agom Mga Aki
Datu Puti Sinugbohan

(San Joaquin)

Pinangpangan
Datu Sumakwel Malandog

(Antique)

Kapinangan/Alayon 1.Omodam

2.Baslan

3.Owada

4.Tegunuko

Datu Bangkaya Aklan Katorong Balinganga
Datu Paiburong Irong-Irong (Iloilo) Pabulangan 1.Ilohay Tananyon

2. Ilehay Solangaon

Datu Lubay Malandog

(Antique)

Mayong nasambit
Datu Padohinog Malandog

(Antique)

Ribongsapay
Datu Dumangsil Salog nin Katalan, Taal Mayong nasambit
Datu Dumangsol Malandog

(Antique)

Mayong nasambit
Datu Balensucla Salog nin Katalan, Taal Mayong nasambit

An mga Datu nakipagsundo sa lokal na pamayo kan mga Ati na si Marikudo para sa kapatagan asin lambak sa isla, karibay nin mga bulawan. An sarong Datu na si Paiburong, iyo pigkua an teritoryo kan Irong-Irong, na iyo na ngunyan an probinsya nin Iloilo sa Filipinas; an ikatolong kabtang iyo pig-istorya an pagkamoot ni Sumakwel, Kapinangan asin an saiyang namomotan na si Gurung-garung; an ikaapat na kabtang iyo pigtapos an istorya kan sampulong mga datu, pagsambit sa saindang istadong politikal asin an saidang paglibot-libot sa isla; an ikalimang kabtang iyo pigsambit an tataramon, komersyo, pagbado, kaugalian, pag-agum, paglubong, gawi sa pagmundo, sabong, teknik sa pagtipid nin oras, kalendaryo, asin mga personal na karakter; an ikaanom asin pinal na kabtang nagtao nin lista kan mga Kastilang opisyal sa tahaw nin taon 1637 sagkod taon 1808; an epilogo iyo may kadikit na petsa sa ika-18 na siglo.[5]

Hilingon man

baguhon

Iba pang babasahon

baguhon

Toltolan

baguhon
  1. Originally titled Maragtás kon (historia) sg pulô nga Panay kutub sg iya una nga pamuluyö tubtub sg pag-abut sg mga taga Borneo nga amó ang ginhalinan sg mga bisayâ kag sg pag-abut sg mga Katsilâ, Scott 1984, pp. 92–93, 103.
  2. Ma. Cecilia Locsin-Nava (2001). History & Society in the Novels of Ramon Muzones. Ateneo de Manila University Press. pp. 46. ISBN 978-971-550-378-5. 
  3. Scott 1984, pp. 91, 149.
  4. Scott 1984, p. 93.
  5. Scott 1984, pp. 94–95.

Panluwas na takod

baguhon