Bakterya
An bakterya[2] (Ingles: bacteria (IPA: /bækˈtɪəriə/) [darakulan] o bacterium [saroan][3]) iyo saro sa mga pangenot na grupo nin mga nabubuhay na mga organismo. Sa manlainlain na paggamit, pigsasabi na an terminong bakterya iyo an gabos nin mga prokaryote o sa sarong pangenot na grupo ninda, o iyo man an inaapod na eubakterya (eubacteria), depende sa mga kaisipan dapit sa mga pagkasugpon kaini. Digdi, ginagamit an bakterya ngarig aramon an yubakterya. Saro pang pangenot na grupo nin bakterya (dae ginagamit sa mahiwas, bakong taksonomikong kaisipan) an Archaea. An bakteriyolohiya, sarong sangay nin mikrobiyolohiya, an apud sa pag-aadal nin mga bakterya. Mahihiling an mga bakterya sa gabos nin mga pig-iistaran sa Kinaban, arug nin sa kadagaan, asidikong mainit na tubig, basurang radyoaktibo,[4] tubig, asin sa kairaroman nin Kinaban, kabali na man an mga organikong bagay asin mga buhay na hawak nin mga tinanom asin mga hayop, na nagigin sarong halimbawa nin mutwalismo sa sistemang panunaw nin mga tao, anay, sagkod mga ipis. Igwang apatnapung milyong selula nin bakterya sa sarong gramo nin daga asin sarong milyong selula nin bakterya sa sarong milimetro nin malinig na tubig; sa pankagabsan, igwang estimadong limang nonilyong (5×1030) bakterya sa kinaban,[5] na minabilog nin sarong biyomas na mas dakul sa bilang nin gabos na mga tinanom asin hayop.[6]
| Bakterya Temporal range: Archean o bago – Ngunyan
| |
|---|---|
.jpg)
| |
| Pinadakulang mikrograpong elektron nin Escherichia coli | |
Sayantipiko na klasipikasyon 
| |
| Missing taxonomy template (pakarhayon): | Bakterya |
| Phyla[1] | |
Actinobacteria (halangkaw na G+C)
Aquificae
Acidobacteria | |
Igwang estimadong sampolong liwat na selulang bakteryal sa plora nin mga tawo kaysa sa mga selulang pantawo sa satuyang hawak, na kun sain igwang dakulang bilang nin mga bakterya sa palnit bilang sarong gut flora.[7] An kadaklan nin mga bakterya sa satuyang hawak iyo kinokonsiderang dae nakakaraot huli naman sa epekto nin sistemang immuno, sagkod an pira iyo nakakatabang. Alagad, an pirang klase nin bakterya iyo patoheniko asinpupuwedeng magkawsa nin mga helang, arug nin kolera, syphilis, anthrax, leprosy, asin bubonic plague. An mga impeksiyong respiratoryo an pinakadistroso sa mga helang, arug na sana an tuberkulosis na guminadan nin duwang milyong katawo sa laog nin sarong taon, kadaklan digdi iyo naka-istar sa Aprika.[8] Sa mga mauswag na nasyun, ginagamit an mga antibiotic sa pagbulong nin mga impeksiyong bakteryal asin sa agrikultura, nagigin bistado na an resistensiyang antibiyotik. Sa industriya, importante an mga bakterya sa paglinig nin mga estero asin sa pagpapababa nin naapong lana, sa produksiyon nin keso sagkod yogurt sa paagi nin permentasyon, an pagkua nin bulawan, palladium, tanso asin iba pang metal sa sektor nin pagmimina,[9] kabali naman sa biyoteknolohiya, asin an pagpapaluwas nin mga antibiotik sagkod iba pang kimikal.[10]
An bakterya an pinakadakol sa gabos nin mga organismo, ini iyo huli sa saindang marikas na reproduksiyon o pagpadakol. Mahiwasan sindang mahihiling sa daga, tubig asin bilang mga symbiont nin ibang organismo. Dakol na mga pathogen, mga organismong minatao nin helang, iyo bakterya. Saditon an kadaklan sa sainda, harus yaon sa 0.5-5.0 μm an saindang pinakahalabang dimensyon, pero puwede man magdakula an higanteng bakterya arug nin Thiomargarita namibiensis asin Epulopiscium fishelsoni sa 0.5 mm an dakula. Igwa sindang mga selulang pader (cell wall), arug nin mga selula (cell) kan tinanom sagkod amag, pero pigbibilog nin peptidoglycan an mga selulang pader nin bakterya.
Hilingon man
baguhonMga panluwas na takod
baguhon| An Wikimedia Commons igwa nin medya dapit sa Bakterya. |
- MicrobeWiki, an extensive wiki about bacteria and viruses
- Bacteria which affect crops and other plants
- Bacterial Nomenclature Up-To-Date from DSMZ Archived 2007-09-29 at the Wayback Machine.
- Genera of the domain Bacteria - list of Prokaryotic names with Standing in Nomenclature
- The largest bacteria Archived 2012-12-11 at the Wayback Machine.
Toltolan
baguhon- ↑ "Bacteria (eubacteria)". Taxonomy Browser. NCBI. Retrieved 2008-09-10.
- ↑ "Bakterya." Estrada, Horacio R. Bakterya, Bayrus, at Bulate, nagsisilbing sanggunian para sa pag-unawa sa agham ng mikrobiyolohiya, bakterya, birus, at iba pang mga mikroorganismo, NRCP Medical Series 4 Archived 2008-10-04 at the Wayback Machine., STII.dost.gov.ph
- ↑ "Bacteria [plural], bacterium [singular], Some Medical Terms, Diseases". The New Book of Knowledge (Ang Bagong Aklat ng Kaalaman), Grolier Incorporated. 1977., pahina 206.
- ↑ Fredrickson JK; Zachara JM; Balkwill DL; Kennedy, D.; Li, S.-m. W.; Kostandarithes, H. M.; Daly, M. J.; Romine, M. F.; et al. (2004). "Geomicrobiology of high-level nuclear waste-contaminated vadose sediments at the Hanford site, Washington state". Applied and Environmental Microbiology 70 (7): 4230–41. doi:. PMID 15240306.
- ↑ Whitman WB, Coleman DC, Wiebe WJ (1998). "Prokaryotes: the unseen majority". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 95 (12): 6578–83. doi:. PMID 9618454.
- ↑ C.Michael Hogan. 2010. Bacteria. Encyclopedia of Earth. eds. Sidney Draggan and C.J.Cleveland, National Council for Science and the Environment, Washington DC
- ↑ Sears CL (2005). "A dynamic partnership: celebrating our gut flora". Anaerobe 11 (5): 247–51. doi:. PMID 16701579.
- ↑ "2002 WHO mortality data". Retrieved 2007-01-20.
- ↑ http://www.sciencedaily.com/releases/2010/09/100901191137.htm
- ↑ Ishige T, Honda K, Shimizu S (2005). "Whole organism biocatalysis". Current Opinion in Chemical Biology 9 (2): 174–80. doi:. PMID 15811802.
Pinopoonan an artikulong ini sa Siyensya. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.