Confucianismo

An Confucianismo^[1] (Ingles: Confucianism; Tsino: 儒家; pinyin: rú jiā) iyo sarong suanoy na sistemang pang-etika asin pampilosipiya na Tsino na enot na pinauswag hale sa mga tukdo ni Confucius, sarong suanoy na politiko asin pilosopong Tsino.

Itinukdo ni Confucius na an tawo iyo talagang itinulod kan destino tangarig makisumaro sa kapwa tawo sa komunidad. Kaya an mga abnormal sana asin an dae "natural" na tawo an nabubuhay sa luwas kan mga komunidad. An pakikisumaro sa kapwa tawo an pinaka-importante tangarig mabuhay nin uli ta sa sosyedad sana maaaraman kan tawo an inaapod na "jen". An boot sabihon kan nasambit na taramon iyo an "pagigin mabuot asin mapagtao sa nangangaipuhan", "simpatya", "pusong makatawo" asin "matanos na kaugalian".^[2]

Uusipon

Si Confucius sa sarong fresco gikan sa Western Han tomb sa Dongping, Shandong

Si Confucius iyo nagsirbeng paratukdo sa mga tawong kaiba sa relihiyong ini. Sa saiyang harus na 40 taong pagtukdo, kadakul an nagin ambag kan saiyang mga pigsurat. Ini an obra niyang "An Limang Klasika". Enot digdi an Shih Ching o Libro kan mga Tula, an Shuh Chingo Libro kan Historya. Igwa man nin I Ching o an Libro kan Panghuhula, an Ch'un Ch'iu o Libro kan Tagsibol asin Taglagas, asin an panghuri iyo an Li Chi o an Libro kan Ritwal. Suway pa sa pag-aadal ng saiyang mga libro, tinawan-duon man ni Confucius an pag-aadal kan karakter na magin sarong tunay na "maginoo". Nagtutubod si Confucius na an karakter na ini iyo mas mahihimo sa laog kan paadalan o sa paagi nin sarong marhay na edukasyon. Mahihiling ini sa saiyang iba pang mga pigsurat. Pigbansagan niya an karakter na ini na pagigin sarong "edukado" o Chuntzu.

Tinawan-duon man ni Confucius an urulay kan moralidad. Pati man ang pagbuhay kan moralidad. Pati man an pagbuhay nin moderasyon asin pagbuhay nin harayo sa kagrabehan. Pangenot na interes man ni Confucius na an pagsasaalang-alang sa tamang paghiro asin pananagutan na nakabatay sa limang pangenot na pakikipag-sugpunan kan tawo. Gabos na ini iyo mahihiling sa laog kan pamilyang nagtataong-duonn sa konsepto nin herarkiya (lebel) na may depinisyon nin pagsunod asin respeto sa nakatataas asin pagbisto man sa karapatan asin papel kan nakakababa.

Pagtubod

Ritwal sa Confucianismo, Korea.

Kaiba sa jen an "kamawotan na makatabang sa iba na maabot ninda an saindang obheto". Nin uli kaini, ipigheras na an Confucianismo an tamang aksyon na mahihiling sa pagsunod sa mga resposabilidad sa komunidad: Pamayo asin mga tagasunod; ama asin aki; gurang na tugang asin nguhod na tugang; agom na lalaki asin agom na babae; asin amigo sa amigo; asin gabos na relasyon na dae kaiba sa huri iyo may boot-sabihon na pagkabisto kan awtoridad nin sarong tawo sa nakabababa saiya. Pero magigibo kan nagsabing awtoridad nin may responsibilidad asin pagpadangat. An nakabababa iyo may responsable na magsunod nin igwang pagpadangat asin loyalidad sa nakakataas, mantang an nakatataas iyo may responsabilidad na magpahiling nin pagpadangat sa nakakababa saiya.

An Confucianismo iyo an pagpapadalagan kan tawo imbes na an ley. An pagmantinir kan katoninongan asin pakarhay na relasyon iyo mas importante kaysa sa konsepto nin grabeng pagpapalakop nin karapatang pantawo. Tinatawan importansya kan Confucianismo an pamilya bilang taga-bilog nin moralidad. Pigpapahiling na an pamilya sa sarong paadalan kun sain nanudan kan mga aki an mga responsibilidad asin pribilehiyo na mamamatean sa luwas kan harong. Nagtutubod man an mga maka-Confucianismo sa sarong matrayumpo na rebolusyon. Inaapud ining "sugo kan langit" (Ingles: mandate of heaven) sa katauhan kan emperador. Bilang aki kan langit, nagigin matanos para sa sainda an marikas na pagbabago na pwedeng gibuhon kan estado bilang sugo kan langit.

Sugpunang Pangtawo

Responsabilidad kan nasa irarom na sundon asin magtao nin respeto sa nakatataas sa saiya. Kapag an pagtaong respeto na ini iyo pigsunod kan gabos, laoman na magkakaigwa nin katoninongan asin kapusogan sa komunidad.^[3] Maski ngani magkapantay an mga mag-amigo (hilingon an listahan sa ibaba), malinaw na sa Confucianismo may nakatataas asin may nakabababa sa komunidad na dapat sundon.

An herarkiya sa manlainlain na pag-iriba manungod sa Confucianismo
Nakatataas	Nakabababa
Namamayo	Pinamamayohan
Ama	Aki
Agom na Lalaki	Agom na Babae
Kuya	Nguhod na Tugang
Amigo	Amigo

Limang Harigi kan Confucianismo

Ginagamit an mga harigi kan Confucianismo tangarig makanood nin mga kinakaipuhan tangarig mabuhay nin marhay.^[4]


Harigi	Sa Tsino	Boot-sabihon
Rén	仁	Katauhan, Kabuotan
Yì	義/义	Hustisya
Lǐ	禮/礼	Ley kan Kalibotan
Zhì	智	Kaaraman
Xìn	信	Onra

Hilingon man

Toltolan

↑ Santos, Ramon P. (4 Pebrero 2009). "Tungo sa Pagtuklas ng Isang Bagong Teorya sa Musika". National Commission for Culture and the Arts. Retrieved 25 Hulyo 2014. Check date values in: |access-date=, |date= (help)
↑ http://www.religionfacts.com/confucianism
↑ https://asiasociety.org/education/confucianism
↑ http://www.foreignercn.com/index.php?option=com_content&id=5047:the-five-constant-virtues-of-china&catid=1:history-and-culture&Itemid=114

Sarong saringsing an artikulong ini. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.

[1] Santos, Ramon P. (4 Pebrero 2009). "Tungo sa Pagtuklas ng Isang Bagong Teorya sa Musika". National Commission for Culture and the Arts. Retrieved 25 Hulyo 2014. Check date values in: |access-date=, |date= (help)

[2] ttp://www.religionfacts.com/confucianism

[3] ttps://asiasociety.org/education/confucianism

[4] ttp://www.foreignercn.com/index.php?option=com_content&id=5047:the-five-constant-virtues-of-china&catid=1:history-and-culture&Itemid=114

[1]

[2]

[3]

[4]