Bataan Nuclear Power Plant
An Bataan Nuclear Power Plant iyo sarong plantang minagamit nin enerhiyang nukleyar, kompleto pero dae napaandar, sa rawis kan Bataan, Filipinas. Namomogtak ini sanggatos na kilometros, solnopan nin Manila, Filipinas. An kahiwasan kaini nasa 3.57 kilometrong kuwadrado na sarong reserbasyon kan gobyerno sa Napot Point sa banwaan nin Morong, Bataan.
Ini an kasaro-sarong lakdang kan gobyerno nin Filipinas na magporbar nin plantang nukleyar sa nasyun. An klase kan planta iyo sarong "mothballed" uli sa kahaditan hatod kan disastro sa 1986 Chernobyl Nuclear Power Plant[1] sa nagligad na Soviet Ukraine asin nagkapirang mga isyu nin korapsyon.[2]
Uusipon
baguhonKaidtong taon nin 1950, pigtawan kan Estados Unidos an Filipinas nin sarong nuclear fission reactor.[3] Pigsundan ini kan pagmokna kan Philippine Atomic Energy Commission (PAEC) sa ri'gon kan Batas Republika Blg. 2067 kaidtong 1958 tangarig maisagibo an programang nukleyar kan nasyun.[4] Ipigheras man an pagtindog nin Bataan Nuclear Power Plant kaidtong mga 1960 na suportado ni Presidente Ferdinand Marcos sa sarong interbyu kaidtong Hulyo 1973.[5] Sarong komitiba an binilog para makakua nin pondo para sa duwang 620 megawatt na nuclear reactor para sa pangangaipo sa enerhiya kan Luzon.[6]
Ini an nagin simbag kan gobyerno sa krisis sa langis kaidtong 1973 kan nagkaigwang embargo sa langis an Tahaw Subangan na nagpasakit sa ekonomiya kan nasyun. Dapit ki Marcos, an enerhiyang nukleyar an magigin solusyon tangarig masimbag kan nasyun an pangangaipo kaini sa enerhiya asin nin mabawasan an pagkonsumo kaini nin langis.[7]
Kontrobersiya
baguhonDuwang proposal an itinao kan mga respetadong kompanya nin enerhiya — an General Electric asin Westinghouse Electric. Naggibo nin proposal na igwang detalyadong ispesipikasyon nin plantang nuklear an General Electric na igwang presyo na labi US$ 700 milyon. Mientras, naggibo an Westinghouse nin mas hababang presyo na labi US$ 500 milyon, pero dae ini nin maski anong detalye o ispesipikasyon.[3]
Pigpili nin komitibang nasugong mamayo sa proyekto an proposal kan General Electric, pero pigbaligtad ini ni Marcos kaidtong Hunyo 1974 kan pigpirmahan niya an letter of intent na guminawad kan proyekto sa Westinghouse. Pag-abot kan Marso 1975, luminobo an presyo kan proyekto sa labi US$1.2 bilyon nin mayo man lang paliwanag. Dagos naman naitindog kan National Power Corporation an saro sanang nuclear reactor plant na igwang presyong labi US$2.3 bilyon.[6]
Saro pang kontrobersiya an pagkakua nin Westinghouse sa kontrata ng Bataan Nuclear Power Plant. Dokumentado an pakikipagnegosasyon kan National Power Corporation sa General Electric bago pa suminulpot an Westinghouse. Pero kan tuminahaw para sa Westinghouse si Herminio Disini, sarong haraning amigo ni Marcos, napatubod kaini na may laban pa an General Electric para sa kontrata. Igwang dokumentasyong na nagsasabi na igwang nangyayari nang negosasyon bago pa man makatao nin detalyadong proposal an General Electric.[3]
Pagpapatindog
baguhonPigpunan ipatindog an Bataan Nuclear Power Plant kaidtong taon 1976. Pero temporaryong ining napundo kaidtong 1979, kasunod kan nangyaring aksidente sa Three Mile Island sa Estados Unidos. Dagos man nagkaigwa nin pag-aadal sa kaligtasan kan planta kun sain nahilingan ini nin labi 4,000 na depekto.[5] Pira sa mga ini iyo an pisasabing harani sa fault line asin an kaidtong nagtuturog na bulkan kan Pinatubo.[7]
Uminabot an presyo kan pagpapagibo kaini sa US$ 2.3 bilyon na natapos man kaidtong taon 1984.[8] Igwa ining light water reactor gikan sa Westinghouse, asin dinesenyo ini tangarig makagibo nin 621 megawatts na kuryente.[7]
Kinaluwasan
baguhonKan mapatalsik sa kapangyarihan si Ferdinand Marcos kaidtong Pebrero 1986 asin kasabay na mangyari an aksidenteng nuklear sa Chernobyl sa Unyong Sobyet, pinagpasyahan kan nagsunod na administrasyon ni Corazon Aquino na dae paganahon an planta.[9] Sarong lakdang na may halo man na motibo uli sa pagkadukot kan naturang planta ki Marcos.[5]
Kaidtong Disyembre 1988, pigsahot kan gobyerno nasyunal kan Pilipinas an Westinghouse sa alegasyong pagtaong suhol asin impluwensiya kaini ki Marcos, asin sa dakulang patong kaini sa presyo kan pagpapatindog kan planta. Bagay na pigbasura kan mga hukuman sa Estados Unidos kaidtong Mayo 1993[5] asin Switzerland kaidtong Oktubre 1993.[10] Nangyari ini maski ngani igwang “huring alok” an Westinghouse sa gobyerno sa irarom ni Fidel Ramos kaidtong Disyembre 1992 na makipag-areglo na sana asin mabayad an Westinghouse nin US$ 100 milyong kwarta asin kredito, pagpaparahay kaini sa planta, asin pagpadalagan nin planta sa presyong US$ 40 milyon kada taon karibay nin pag-atras kan gobyerno sa mga kasong isinangat kaini.[10]
Kaidtong taon 2012, nagluwas nin kasuguan an Sandiganbayan na magbayad sa gobyerno kan Pilipinas an negosyante asin crony ni Marcos na si Herminio Disini nin kwartang maabot sa US$ 50 milyong uli sa saiyang nagin papel sa pagtaong danyos sa gobyerno tangarig maipatindog an Bataan Nuclear Power Plant.[11]
Pagbayad nin utang
baguhonAn pagbayad utang kan nasyun para sa naturang planta an nagin kasaro-sarong pinakadakulang obligasyon kaini digdi. Puon 1986, uminabot sa ₱64.7 bilyon, kun sain ₱43.5 bilyon para sa principal amortization asin ₱21.2 bilyon sa interes, an pigbayaran kan gobyerno para sa Bataan Nuclear Power Plant. Natapos lang ini mabayaran kaidtong taon 2007.[10]
Pagbuhay na kahiroan
baguhonKan taong 2016, nagkapirang mga senador kaiba an pirang taga-midya an nag-inspektar sa Bataan Nuclear Power Plant para sa posibleng pagbukas kaini sa publiko. Pigsabi kan mga senador sa midya na an plantang nukleyar yaon pa sa magayon na kondisyon. An Departmento kan Enerhiya pigtawan rekomendasyon sa rehabilitasyon kan planta.[12] May sarong senador man an nagpatanid sa biglaang pagbukas kaini asin dapat ngona daa magkonsulta sa mga siyentipiko.[13]
Kaidtong 2017, an mga representante gikan sa Rosatom State Atomic Energy Corporation kan Rusya asin GEN Energija kan Slovenia an nag-inspektar sa planta asin nagtaong rekomendasyon para sa rehabilitasyon kaini.[14] Napagtanto ninda an rehabilitasyon yaon sa $3 to 4 bilyong dolyar. Nagtao man sindang rekomendasyon sa gobyerno na i-konsidera an pagpapatindog nin mga bagong plantang nukleyar.[15]
Kan 2019, an Departmento kan Nasyunal na Depensa asin Philippine Nuclear Research Institute nagtao nin suporta sa pagbuhay liwat kan nasambit na plantang nukleyar.[16]
Toltolan
baguhon- ↑ Orejas, Tonette. "Risk too high for Bataan nuke plant, says scientist". Pighugot kan 2018-03-12.
- ↑ Olea, Ronalyn V. (2009-01-31). "Revival of Bataan Nuclear Power Plant a Source of Corruption?". Bulatlat. Pighugot kan 2018-06-21.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Camacho, Teo (24 Mayo 2017). "The Controversy of the Bataan Nuclear Power Plant" (sa Ingles). Stanford University. Pighugot kan 2020-03-26
- ↑ "Science Act of 1958, S16" (sa Ingles). The LawPhil Project. Pighugot kan 2019-03-26.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 "The Bataan plant - The sequel Archived 2020-07-31 at the Wayback Machine." (sa Ingles). World Information Service on Energy. 3 Setyembre 1993. Pighugot kan 2019-03-30.
- ↑ 6.0 6.1 Magno, Alex R. (1998). Kasaysayan: The Story of the Filipino People Vol. 9. Asia Publishing Co. pp. 204–205. ISBN 962-258-232-X.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 Ong, Ghio; Flores, Helen (12 Disyembre 2007). "Bataan nuclear power plant safe for operation, says scientist". The Philippine Star (sa Ingles). Pighugot kan 2019-03-26.
- ↑ Pragacha, Romeo Jay C. (2 Hunyo 2011). "Financing nuclear power in the Philippines[permanent dead link]". Businessworld (sa Ingles). Pighugot kan 2019-03-30.
- ↑ Lee, Yok-shiu F.; Jeff So; Alvin Y. (Oktubre 1999). Asia's Environmental Movements: Comparative Perspectives (Asia and the Pacific) (sa Ingles). M E Sharpe Inc. ISBN 978-1-56324-909-9.
- ↑ 10.0 10.1 10.2 "Mothballed plant cost $2.3 billion". Philippine Daily Inquirer (sa Ingles). 17 Setyembre 2016. Pighugot kan 2019-03-30.
- ↑ Salaverria, Leila B. (11 Mayo 2012). "Nuke plant bribery: PCGG wants Marcos, not just Disini, to pay". Philippine Daily Inquirer (sa Ingles). Pighugot kan 2018-06-21.
- ↑ Lucas, Daxim. "Energy chief gets Duterte's green light for $1-B nuke plant rehab". Inquirer.net. Philippine Daily Inquirer. Pighugot kan 2018-03-07.
- ↑ "Consult scientists on Bataan Nuclear Power Plant – Recto". Rappler. Pighugot kan 2018-03-13.
- ↑ "Russian nuclear experts now studying BNPP for possible revival". ABS-CBN News. ABS-CBN News. Pighugot kan 2018-03-07.
- ↑ Endo, Jun. "Philippines considers activating long-dormant reactor". Nikkei Asian Review. Pighugot kan 2018-03-07.
- ↑ Maralit, Kristina. "DND backs nuclear power push Archived 2020-06-09 at the Wayback Machine.". Daily Tribune. Pighugot kan 2019-01-27.
Sarong saringsing an artikulong ini. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.