Wikipedia

al-Biruni

Para sa ibang gamit, Hilingon an Al-Biruni (klaripikasyon).
Dai ini ikaribong sa al-Burini.
 

Si Abu Rayhan Muhammad ibn Ahmad al-Biruni /ælbɪˈruːni/ (Persiyano: ابوریحان بیرونی; Arabic: أبو الريحان البيروني‎) (973 – pagkatapos kan 1050),[5] midbid bilang al-Biruni, sarong iskolar sa Khwarazmiano-Irano asin polymath durante kan Bulawan na Kapanahunan Islamiko. Inaapod sa manlaenlaen bilang "tagamukna kan Indolohiya", "Ama nin Komparatibong Relihiyon", "Ama nin modernong heodesiya", asin an pinakaenot na antropologo.[6]

Abu Rayhan al-Biruni
ابوریحان محمد بن احمد البیرونی
An imahinadong pagladawan ki Al Biruni sa sarong 1973 Soviet postage stamp
Personal
Born973
Kath, Khwarezm, Afrighid dynasty (sa presenteng Uzbekistan)
Diedc. 1050 (aged 77)
Ghazni, Imperyong Ghaznavid (sa ngunyan na Apganistan)
ReligionIslam
EraIslamic Golden Age
RegionKhwarezm, Central Asia
Ziyarid dynasty (Rey)[1] Ghaznavid dynasty (Ghazni)[2]
DenominationSunni[3]
CreedAshari[3][4][nangangaipo nin pahina]
Main interest(s)Geolohiya, Pisika, Antroplohiya, Comparative sociology, astronomiya, kemiks, kasaysayan, heograpiya, matematika, pagbubulong, saykolohiya, philosopiya, teolohiya
Notable work(s)An Natatadang Tanda kan Nakaaging Siglo, Mga Mamahalon na Gapo, Indica, An Mas'udi Canon, Pagsabot sa Astrolohiya
Muslim leader

Si Al-Biruni naoonabing gayo sa pisika, matematika, astronomiya, asin mga siensia natural, asin namidbidan man sa sadiri niya bilang sarong historyador, kronologo, asin linggwista. Pinagadalan niya an haros gabos na siyensiya sa saiyang panahon asin natawan siya nin dakulang balos huli sa saiyang daing kapagalan na pagsiyasat sa dakul na klase nin kaaraman.[7] An mga maharlika asin iba pang makapangyarihan na elemento sa sosyedad pinaglangkapan an pagsisiyasat ni al-Bruni asin hinanapan siya nin espesipikong mga proyekto. Bilang siya sarong maimpluwensya man, si Al-Bruni naimpluwensiyahan mismo kan mga iskolar nin ibang nasyon, arog baga kan mga Griego, kun saen siya nagkua nin inspirasyon sa pag'adal nin pilosopiya. Bilang maaram na linggwista, siya nakakapagtaram nin Khwarezmiano, Persiyano, Arabe, Sanskrito, asin midbid man an Griyego, Hebreo, asin Siriaco. An saiyang agi-agi yaon na gayo sa Ghazni, na iyo man an dating kabesera kan mga Ghaznavids, sa modernong-aldaw sentral-subangan na Apganistan. Kan 1017, nagbyahe siya pasiring sa subkontinenteng Indyano asin nagsurat nin sarong tratado dapit sa kultura kan Indya na may titulong Tārīkh al-Hind ("The History of India"), pakatapos masiyasat an pagtubod kan mga Hindu sa India.[lower-alpha 1]Siya, sa saiyang panahon, sarong parasurat dapit sa mga kostumbre asin kredo kan manlaen-laen na nasyon, an saiyang akademikong pagkaobhetibo nakapagtao saiya nin titulong al-Ustadh ("An Kagurangnan") bilang pagmidbid sa pambihirang paglaladawan niya kan kaamayan nin ika-11 siglo India.

Pangaran

baguhon

An pangaran ni Al-Biruni ginuno sa tataramon Persiyano na bērūn or bīrūn ("outskirts"), huli ta sya namundag sa outlying na distrito kan Kath, an kapital kan kahadean nin Afrighid kan Khwarazm.[5] An syudad, sa ngunyan inaapod Beruniy, asin parte kan republika awtonoma kanKarakalpakstan sa norte-solnopan kan Uzbekistan.[9]

Buhay

baguhon

Si Al-Biruni ginuno an enot na duwang polong taon may lima kan saiyang buhay sa Khwarezm kun saen siya nagadal nin jurisprudenciang Islamiko, teolohiya, gramatika, matematika, astronomiya, pagbubulong asin pilosopiya asin nakirambang bako sana sa kahiwasan nin pisika, kundi siring man sa yaon sa kadaklan nin ibang siyensiya.[nangangaipo nin toltolan] An tataramon na Irano Khwarezmiano, na iyo an inang dila ni Biruni,[10][11] nakaligtas nin pirang siglo pagkatapos kan Islam sagkod sa pagkani-Turko kan rehiyon - kisuerra nagkapirang kultura kan suanoy na Khwarezm an naghaloy - huli ta masakit atid-atidon na an nagboboot na pigura nin Biruni, sarong reposimento nin kadakol na kaaraman, dapat kutana nagluwas sa kultural na basyo. Nakidumamay siya sa mga Afrighid, na anas buminagsak kaiyan karibal na dinastiya nin mga Ma'munid kan 995. Naghali siya sa saiyang dagang tinuboan pa Bukhara, kan panahon nin panginginot kan Samanid sa tagapamahalang si Mansur II na aki ni Nuh II. Nakipagsuratan siya ki Avicenna,[12] asin igwa nin mga pagbaralyuhan kan mga pananaw an duwang iskolar na ini.

Kan 998, nagpasiring siya sa korte nin amir kan Ziyarid nin Tabaristan, si Qabus (r. 977-19981, w97-1012). Duman sinurat niya an enot niyang importanteng gibo, al-Athar al-Baqqiya 'an al-Qorun al-Khaliyya ("An mga natatadang gira kan nakaaging mga siglo", pigpalis bilang "Kronolohiya kan suanoy na mga nasyon" o "Mga labi kan nakaagi") sa historikal asin siyentipikong kronolohiya, seguro kaidtong 1000, dawa totoo siya nagpahaman nin pirang amendasyon sa libro. Nagbisita man siya sa korte kan tagapamahalang Bavandid na si Al-Marzuban. Sa pag-ako kan pagkadaog kan mga Afrighid sa kamot nin mga Mamunid, nakipag-ulian sya sa huri na iyong namahala sa kahurihan sa Khwarezm. An saindang korte sa Gorganj (siring man sa Khwarezm) nagin bantog huli sa pagtipon kaini nin mga madunong na siyentista.

Kan 1017, kinua ni Mahmud kan Ghazni an Rey. kadaklan na iskolar, kaiba si al-Biruni, dinara sa Ghazni, an kabisera kan dinastiyang Ghaznavid.[1] Si Biruni ginibong astrologo kan korte[13] asin inibanan si Mahmud sa saiyang mga pagsakyada pasiring sa India, nag-erok duman nin pirang taon. Siya 44 anyos kan naaibas a mga pagbiyahe si Mahmud kan Ghazni.[14] Si Biruni nagin manunu'don kan gabos na bagay na may koneksion sa India. Kan panahon na ini nagsurat sia sa saiyang pag-adal sa India, na tinapos iyan nin mga 1030.[15] Kaiba kan saiyang sinurat, si Al-Biruni sinegurado man na mapalawig an saiyang pag-adal sa syensia mantang yaon sa mga ekspidisyon. Naghanap man siya nin paagi tanganing masukol an langkaw kan saldang, asin naggibo sia nin temporaryong quadrant para sa katuyohan na iyan.[14] Si Al-Biruni dakul an nagibong progreso sa saiyang pag-adal mapadapit sa mga parating pagbiyahe niya sa bilog na kadagaan nin India.[16]

Bilang kaapil sa iskwelahan kan Sunni Ash'ari,[3][4][nangangaipo nin pahina] dawa pa, nairambing man si al-Biruni sa mga teologong Maturidi. Siya ogaring, nagin kritikal kan Mu'tazila, particularmente natuyaw sinda al-Jahiz asin Zurqan.[17] Dai nya man pinag-ako an pananaw ni Avicenna kan pagkadaing-kasagkoran kan sangkalibutan.[18]

Astronomiya

baguhon
 
An sarong ilustrasyon gikan sa astronomikal na mga gibo ni al-Biruni, nagpapaliwanag kan iba'ibang kabtang kan Bulan, may kun ano an posisyon kan Saldang.

Sa 146 na libro na isinurat ni al-Bīrūnī, 95 an idinusay sa astronomiya, matematika, asin konektadong mga tema arog kan matematikong geograpiya.[19] Sya nabuhay kan Bulawan na Kapanahonan Islamiko, kan an mga Abbasid Caliph nagpaorog kan Astronomikong pagsiyasat,[14] huli ta an siring na mga pag-siyasat igwa nin dimensyon bako sana nin siyensiya kundi pati man nin relihiyon: sa Islam pagsamba asin pamibi nangangaipo nin kaaraman dapit sa eksaktong paggiya sa mga sagradong lugar, na madedeterminar sana paagi sa paggamit nin astronomiyal na impormasyon.[14]

Sa paggibo kan saiyang pagsiyasat, naggamit si al-Bruni nin manlaen-laen na iba-ibang paagi na nakadepende sa partikular na langtad na pinag'aadalan.

An saiyang mayor na gibo sa astrolohiya iyo an astronomikal asin matematikong teksto; siya nagsasabi: "Nagpoon ako kaiba an Geometry asin nagpasiring ki Aritmetiko asin kan Siyensiya sa Bilang, dangan pasiring sa estruktura kan Uniberso asin ultimong nagkonsentra sa Judicial na Astrolohiya [sic], mala ta mayo nin siisay man na angay sa estilo asin titulo kan Astrologo [sic] na bakong lubos na may pagkamaaram sa mga ini para sa siyensiya."[nangangaipo nin toltolan] Sa mga enot na kabtang, siya naggibo nin mga patugmadan para sa mga huring kabtang, sa prognostikasyon astrolohikal, na saiyang pigtuyaw. Siya man an kaenot-enoteng naghaman kan semantikong pagkakaiba sa pag-ultan kan astronomiya asin astrolohiya,[20] asin, sa sarong panghuring gibo, nagsurat nin sarong paghimutik sa astrolohiya, sa kontradiksyon sa lehitimong siyensiya nin astronomiya, na huli kaini siya nagpapahayag nin bilog na pusong suporta. An iba nag-olay na an saiyang mga dahelan sa pagpahimutik kan astrolohiya konektado sa paagi na ginagamit kan mga astrologo basado sa pseudosiyensya imbes na empirisismo asin siring man sa dai pagkauruyon kan mga punto de vista kan mga astrologo saka kan mga teologong orthodox kan Sunni Islam.[21][22]

Siya nagsurat nin sarong mahiwas na komentaryo sa astronomiya kan Indya sa Taḥqīq mā li-l-Hind kadaklan an pagpalis kan gibo ni Aryabhatta, na kun saen sinasabi niyang pinagresolber niya an manongod sa pag'itok kan Kinaban sa trabaho sa astronomiya na sa ngunyan bako nang eksistido, an Miftah-ilm-alhai'a ("Key to Astronomy"):[23]

[A]n pag-iitok kan daga dai nanggad nakakaraot kan halaga nin astronomiya, siring man an gabos na paglataw nin astronomikong karakter puedeng ipaliwanag sono sa teoriyang ini kun dapit sa saro. Siring man, may iba pang dahelan na ginigibong imposible iyan. An hapot na ini dipisilon resolberan. An pinakaprominente kan mga astronomo sa moderno sagkod suanoy pinag-adalan na gayo an hapot dapit sa paghiro kan daga, asin pighingoa na mapahimutikan ini. Kami man nagsurat nin sarong libro sa temang inapod Mifta-ilm-alhai'a (Key to Astronomy), na kun saen kami naghohona na nalampasan mi an mga sinundan niamo, kun bako sa mga tataramon, sa kun ano man na kapa-agihan.

An saiyang paglaladawan kan astrolabe nin Sijzi siya nagpahimate sa mga kontemporaryong debate manungod sa hiro-hiro kan Daga. Naggibo siya nin halawig na mga surat asin kun beses mainit an debate ki Ibn Sina, na diyan paorootro niyang inaatake an langitnon na pisika ni Aristoteles: nakikiargumento siya basado sa simpleng eksperimento na suboot dapat igwang basyo;[18] siya "namungnan" huli sa kaluyahan kan pangangatanosan ni Aristoteles tumang sa sobrang marhay na parimbilogan na orbita basado na makakamukna nin basyo;[18] sinasalakay niya an kadaing-pagkanibago kan langitnon na mga kamugtakan.

Sa saiyang mayor na astronomikong gibo, an Mas'ud Canon, si Biruni nagkomento na, sarongat ki Ptolemy, an apocalipsis kan Saldang (halangkawon na punto sa kalangitan) nahihiro asin bakong permanente.[24] Nagsurat siya nin tratado sa astrolabe, na ilinaladawan kun paano iyan gagamiton tanganing sabihon an panahon asin bilang pudada para sa pagsiyasat. Sarong partikular na ladawan nin walong-enggranaheng aparato puedeng ibilang na apoon kan nagsurunod nang Muslim na astrolabes asin relo.[14] Sa bago sana, an mga datos sa ingklipse ni Biruni ginamit ni Dunthorne kan 1749 tanganing makatabang na madeterminaran an pagrikas kan bulan, asin an saiyang impormasyon sa mga panahon nin equinox saka eklipse ginagamit bilang kabtang kan pagsiyasat sa nakaaging pag-itok kan Daga.[25]

Pagpahimutik kan Daing Sagkod na Uniberso

baguhon

Arog kan mga parasunod na paraadal Ash'ari, arog ni al-Ghazali, si al-Biruni namidbidan sa saiyang tudok na pagdepensa[26][nangangaipo nin pahina] na an kadaklan sa posisyon kan Sunni na an sangkalibutan igwa ning kapinunan, bilang pusog na parasuporta kan creatio ex nihilo, partikularmenteng pinagpahimutikan an pilosopong si Avicenna sa nagkakapirang pakipagsuratan.[18][27] Al-Biruni nagtaram:[28][nangangaipo nin pahina]

An ibang tawo, sa ibong na bagay, pinapangaptan an sapatal na pagtubod, na an panahon mayong ano man na kasagkoran. (Other people, besides, hold this foolish persuasion, that time has no terminus quo at all.)

Dai ako maluwas nin mga argumento sa satuyang kasuwayan tanganing pahimutikan iyan, huli ta minatiwala ako na ini sala. An sakong libro bako kundi sarong simpleng mansaysay na talaan nin mga katotoohan. Ipinapamugtak ko sa mga parabasa an mga pighohona kan mga Hindu sa sainda man sana, asin sasambiton ko man an mga kaagid na mga pighohona kan mga Griego tanganing mapahiling an kasurumpayan na yaon saindang duwa.

Naunambitan pa niya na si Aristoteles, kun sain an mga argumento kaini ginagamit ni Avicenna, kinontra an sadiri kan sinabi niyang may pagpopoon an uniberso asin mga bagay mantang pinapangaptan an ideyang an mga bagay-bagay daing sasagkoran. Sa saiyang mga surat ki Avicenna, sinabi niya an argumento ni Aristoteles, na igwa nin pagbabago sa kaglalang. Ipinag-rason niya na an pagsabi nin pagbabago sa kaglalang mangangahulogan nin pagkaliwat kan epekto (na nangangahulogan liwat, nabago na an uniberso) asin ta an unibersong maabot pakatapos na dai magin siring kaliwat (asin kaya nagkakakiargumento mayo man nin pagbabago - mayong kapinunan - nangangahulugan na si Aristoteles nagtutubod na areglado na an kagmukna).[18] Ipinagoorgolyo ni Al-Biruni an bagay na sinunod niya an ebidensiya sa teksto kan relihiyon na dai naimpluwensiyahan nin Griegong mga pilosopo arog baga ki Aristoteles.[18]

Mga Pisika

baguhon

Si Al-Bruni nagkontribwir sa pag'introdusir kan siyentipikong paagi sa mekaniks kaidtong Edad Media.[29][30][nangangaipo nin pahina] Naggibo siya nin eksperimental na mga paagi tanganing maaraman an densidad, gamit an sarong partikular na klase nin panimbang hidrostatiko.[14] An paagi ni Al-Bruni sa paggamit kan panimbang hidrostatiko urog na angay, asin saiyang nasukol an densidad nin dakul na iba-ibang bagay, kaiba na diyan an mga mamahalon na metal, mutya, asin paros pa ngani. Ginamit man niya an paaging ini tanganing madeterminaran an radyos kan daga, na ginibo nia sa pagsukol kan anggulo nin kaita'san kan kapinaw-pinawan hale sa alitoktok nin bukid asin pagkompararon iyan sa anggulo kan kaita'san kan kapinaw-pinawan kan haraning kapantayan.

Bilang kadagdagan sa pagmukna kan panimbang hidrostatiko, si Al-Bruni mahiwas man na nagsurat mapadapit sa densidad, kaiba an iba'ibang klase nin mga densidad asin kun paano ini sinusukol. An gibo niya sa temang iyan maimpluwensiang marhay asin kan huri ginamit nin mga siyentista arog ni Galileo saka Newton sa sadiri nindang pagsiyasat.[31][nangangaipo nin pahina]

Heograpiya asin geodesya

baguhon
 
Apat na direksyon asin Politikal na dibisyon kan Irak ni Abū Rayḥān al-Bīrūnī

Bīrūnī nag-imbento nin sarong bagong paagi sa pagdeterminar kan radyos kan Kinaban paagi sa pagobserbar kan langkaw nin bukid. Ginibo niya ini sa Nandana sa Pind Dadan Khan (presente-aldaw nin Pakistan).[32] Naggamit siya nin trigonometriya tanganing makarkulo an radyos kan Kinaban gamit an mga sukol kan langkaw nin sarong bulod asin sukol kan padugdug kan kapinaw-pinawan puon itaas kan bolod na iyan. An saiyang karkulo na radyos para sa Kinaban na 3928.77 milya may 2% mas halangkaw kisa aktuwal na kahulogan kan mga ampas na 3847.80 kilometro.[14] An saiyang karkulo ipigtinao bilang 12,803,337 mansiko, kaya an katamaan kan panurat niya kun ibabaing sa modernong halaga depende sa ginagamit na pagkombertir para sa mga mansiko. Bakong malinaw an eksaktong lawig nin mansiko; sa 18-pulgada na mansiko an saiyang karkulo magigin 3,600 na milya, mantang kun may 22-pulgada na mansiko an karkulo nasa 4,200 milya.[33] Sarong mahalagang problema sa paaging ini iyo na dai aram ni Al-Biruni an repraksyon atmosperiko asin mayong konsiderasyon kaini. Naggamit siya nin padugdug na anggulo na 34 arko minuto sa saiyang pagkarkulo, alagad an repraksyon puedeng bagohon sa tipikong paagi an sokol nin nasa mga 1/6, na ginigibo sanang eksakto an pagkakarkulo nia sagkod sa laog kan mga 20% kan tunay na halaga.[34]

 
Diagram nag-iilustrar nin sarong paagi na minukna asin ginamit ni Al-Biruni tanganing karkulohon an radyos asin tataksan kan Kina'ban

Sa saiyang Codex Masudico (1037), si Al-Biruni pinaghona na igwang namumugtak nin sarong kadagaan sa may mahiwas na kadagatan sa tahaw kan Asya asin Europa, na sa ngonyan inaapod na Amerikas. Nagtusay siya kan pagkakaigwa kaini base sana sa karkulasyan niya kan tataksan kan Daga asin an kadakulaan ni Afro-Eurasya, na nakua niyang nakasakop sana nin duwa-kalimahan kan tataksan kan Kinaban, pinagdahilan niya na an mga proseso geolohiko na nagtaong kamugtakan sa Eurasya seguradong nagtao nin pagtaas sa kadagaan sa mahiwas na kadagatan sa tahaw kan Asya asin Europa. Pinaghona man niya na kisuerra an nagkapira sa dai isi na mga kadagaan iyan mahigda sa laog kan midbid na latitud na puedeng istaran nin tawo, asin kun siring iistaran mananggad.[35][nangangaipo nin pahina]

Pharmacology Asin pagbabaing

baguhon

Si Biruni nagsurat nin pharmacopoeia, an Kitab al-saydala fi al-tibb ("Libro sa Pharmacopoeia kan Medisina"). Ini nakapagguno nin mga bulong na nagkaaragyudan an pangaran sa mga tataramon na Siriako, Persiyano, Griego, Baluchi, Afghan, Kurdi, asin nagkapirang tataramon kan India.[36][37]

Ginamit niya an panimbang hydrostatiko tanganing madeterminaran an pagigin daing digta asin kadalisayan nin mga metal saka mahal na marhay na gapo. Pinaliw niya an mga mutya paagi sa ibinilang niyang pangenot na pisikal na kakayahan ninda, arog baga kan espesipikong grabidad asin katagasan, imbes na an ordinaryong kaugalean kan panahon nin pagklasipikar kaiyan segun sa kolor.[38]

Kasaysayan asin kronolohiya

baguhon

An mayor na komposisyon ni Biruni dapit sa historya nin pulitika, an Kitāb al-musāmara fī aḵbār Ḵᵛārazm("Libro nin panbangging pag'oorolayan mapanungod sa mga gibo-gibo kan Kᵛārazm") na sa ngonyan midbid na sana sa mga pagngantig ni Bayhaqī sa Tārīkh-e Masʿūdī. Dugang pa sa manlaenlaen na pag-urulay kan mga historikong pangyayari asin metodo makukua an koneksiyon sa lista nin mga hade sa saiyang al-Āthār al-bāqiya asin sa Qānūn saka saen man sa ibang lugar sa Āthār, sa India, asin naglakop sa iba niya pang mga gibo.[39] An Kronolohiya kan Suanoy na mga Nasyon ni Al-Biruni prinobaran na eksaktong establisaron an lawig nin manlaenlaen na makasaysayan na kapanahonan.[14]

Kasaysayan nin mga relihiyon

baguhon

Si Biruni pinaghuhurop-hurop na gayo bilang saro sa pinakaimportanteng mga autoridad Muslim sa kasaysayan nin relihiyon.[40] Siya inaapod na pangenot sa pag-adal sa katarampadan kan relihiyon, kabali an iba pang mga kredo, Zoroastrianismo, Judaismo, Hinduismo, Kristianismo, Budismo asin Islam. Pinag'asumir an pagigin superior kan Islam: "Digdi nagtao kami nin mga pagsaysay manungod sa mga bagay na ini tanganing maaraman kan mga parabasa na paagi sa tratong pagtaro-tarampad kan tema kun gurano kalangkaw an mga institusyon kan Islam, asin kun gurano kalinaw an mga pagkakaibang ini na minahayag nin gabos na kaugalian asin mga paggamit, na iba sa Islam, sa saindang mahalagang kakundian." Alagad siya maogma kun minsan tanganing magpahayag nin paghanga para sa ibang kultura, asin direktang kinokotar sa sagradong mga teksto nin iba pang relihiyon pag naabot sa saiyang konklusyon.[41] Pinaghigotan niyang masabotan an mga ini sa saindang mga sadiring termino arumbiling patunayan sindang sala. An saiyang basadong konsepto na an gabos na kultura dai magsalang harayong erensia kan iba pang kultura huli ta an mga ini tugmad nin tawo. "Arumbili, an gari ipinagtutusay ni Al-Biruni iyong igwang komun na elementong pantawo an lambang kultura na ipinapag-ererensia an gabos na mga kultura, dawa pa sinda garo dai magkaarano-ano sa lambang saro".[42]

Pinagbaranga-banga ni Al-Bruni an mga Hindu sa sarong may inadalan asin daing inadalan na klase. Linaladawan nia an mga edukado bilang tagatubod sa saro sanang dios, na naniniwalang an Dios sarong persona, daing sagkod, asin dai nag - eeksister patin ibinibilang na bakong mahalaga an gabos na klase nin pagsamba sa idolo. Pinagmidbid man niya na dakul an sinasambang idolo kan bakong edukadong mga Hindu pero sinasabi niyang maski an ibang Muslim (arog baga kan Jabrias) nag-sususog sa antropomorpikong konsepto mapadapit sa Diyos.[43]

Antropolohiya

baguhon

Si Al-Biruni nagsurat manongod sa mga katawohan, kostumbre asin relihiyon kan subkontinenteng Indiyan. Susog ki Akbar S. Ahmed, arog kan modernong mga antropologo, siya may mahiwas na pag'obserbar sa partisipantes kan sa sarong grupo nin mga tawo, inadal niya an saindang tataramon asin pinagadalan an saindang pangenot na mga teksto, pigpresentar niya an saiyang mga nadiskubre na mayong kabagay asin may neutralidad gamit an krus-kultural na pagkokomparar. Si Ahmed S. Akbar nagkonklusyon na si Al-Biruni puedeng ibilang bilang enot na Antropologo,[44] minsan siring, nangatanosan an iba pa na dai siya puwedeng konsideraron na antropologo sa sentido konbensyonal.[45]

Indolohiya

baguhon

An kabantogan ni Al-Bruni bilang sarong Indologo pangenot na nakadepende sa duwang teksto.[46] Al-Biruni nagsurat nin sarong ensiklopedikong gibo sa India na inapod Taḥqīq mā li-l-Hind min maqūlah maqbūlah fī al-ʿaql aw mardhūlah (laen man ipinagpalis bilang Pagpatunay kan Gabos na Girumdom Indyano, Rasonable o dai Rasonable o An libro minakompirmar kan kun ano an manongod sa Indya, bagaman rasonable o makaungis,[47] na pig'ogid niya haros gabos na aspekto nin buhay Indyano. Kan saiyang mga pagbiyahe sa paagi nin Indya, an historya militar asin pulitika bakong mayor na sentro ni Al-Biruni: nagdesisyon siya imbes ngane madokumento niya an mga pang-namamanwaan asin iskolar na aspekto kan buhay Hindu, pag'usisa kan kultura, syensia, asin relihiyon. Siniyasat nia an relihiyon sa laog nin mayaman na kontekstong kultural.[16] Naipahayag niya an saiyang mga obheto na igwang simpleng tibay: Siya man nagpalis kan mga sutra nin Yoga kan matalastas na si Patanjali na may titulong Tarjamat ketāb Bātanjalī fi’l-ḵalāṣ men al-ertebāk:[48]

An ibang tawo, sa ibong na bagay, pinapangaptan an sapatal na pagtubod, na an panahon mayong ano man na kasagkoran. (Other people, besides, hold this foolish persuasion, that time has no terminus quo at all.)

Sarong halimbawa kan pag-aadal ni Al-Bruni iyo an saiyang sumaryo kun tano nauungis sa mga Muslim an dakul na Hindu. Si Biruni nagsurat sa kapinonan kan saiyang libro kun pano an mga Muslim nasasakitan na marhay na makanood manongod sa kaaraman asin kulturang Hindu.[16] Ipinaliliwanag nia na an Hinduismo asin Islam biyong napapalaen sa lambang saro. Dugang pa, an mga Hindu kan ika-11 siglo India nag-agi nin sunod-sunod na mapanlaglag na pagsalakay sa dakol na siudad kaiyan, asin dinara kan darakulang hukbong Islamiko an kadakol na oripon na Hindu sa Persia, na - suboot ni Al-Bruni - nagkontribwir sa mga Hindu na nagigin suspetsoso sa gabos na tagaibang daga, bako sanang Muslim. An mga Hindu ibinilang an mga Muslim na madahas asin maati, saka habong makihiras sa sainda. Sa paglihis nin panahon, nakamtan ni Al-Biruni an pag-ako nin mga iskolar na Hindu. Si Al-Bruni nakatipon nin mga libro asin nag'adal kaiba an mga iskolar na Hindu ngani magin mahusay magtaram sa Sanskrit, nadiskubre asin naipalis sa Arabe an matematika, syensia, medisina, astronomiya asin iba pang umang sa arte siring kan ginigibo kan ika-11 siglo India. Naparuso' siya kan mga argumento na itinao nin mga intelektuwal sa India na naniniwala na an daga seguradong pabilog, na para sainda iyo sana an solamenteng paagi tanganing lubos na ipaliwanag an pagkakalaen kan oras nin liwanag sa aldaw huli sa latitud, kapanahonan asin relatibong kamugtakan kan Kinaban kaiba ni Bulan saka mga bitoon. Sa kaagid kaiyan, si Al-Biruni mapagkritika man sa mga eskribang Indyan, na saiyang pinaniwalaan nin daing ingat na rinaot an mga dokumento kan Indya mantang naggigibo nin kopya nin mas daan na mga isinurat.[49] Nagtatsar man siya nin mga Hindu sa naheling niang ginigibo asin dai ninda nagigibo, halimbawa na nadiskobre sindang kulang nin interes manongod sa kasaysayan asin relihiyon.[16]

Saro sa espesipikong aspekto kan buhay nin Hindu na pinag-adalan ni Al-Biruni iyo an kalendaryong Hindu. An saiyang inadalan sa topikong nakaeksibit nin dakulang determinasyon asin pokus, dai na baga sambiton an pagigin mahusay kan pamamaagi niya sa pag'adal kan daing-kapagsiyasat na ginibo niya. Nagmukna siya nin paagi sa pagkombertir kan mga petsa kan kalendaryong Hindu sa mga petsang tolong manlaenlaen na kalendaryo na uso sa Islamikong nasyon kan panahon niya, an Griego, an Arabo/Muslim, asin an Persya. Ginamit man ni Biruni an astronomiya sa determinasyon kan saiyang mga teoriya, na mga komplikadong mga equation matematiko asin siyentipikong pagkarkulo makatugot an saro magkombertir nin petsa asin taon sa laen-laen na kalendaryo.[50]

An libro dai naglilimitar sa mga rekord nin ralaban huli ta si Al-Biruni nakua an kultura sosyal na magin mas importante. An gibong kaiba an pagsiyasat dapit sa kadakol na tema nin kulturang Indian, kaiba an mga paglaladawan kan saindang mga tradisyon asin kostumbre. Dawa ngani nagmaigot siyang rumayo sa politikal asin militar na kasaysayan, talagang isinurat ni Biruni an mahalagang mga petsa asin bantog na aktuwal na lugar kun saen may dakulang ralaban. Dugang pa, saiyang pig'istorya an mga istorya kan mga tagapamahalang Indyan asin isinaysay kun paano sinda namahala sa saindang banwaan paagi kan saindang kapakipakinabang na gawe-gawe asin naghiro para sa kapakanan kan nasyon. An saiyang mga detalye halipot sana asin kadaklan na lista sanang namamahala na dai sinasambit an saindang tunay na ngaran, asin dai nia ipinadagos an mga gibo na ginigibo kan lambang saro durante kan paghade ninda, na nagdadanay kaoyon sa misyon ni Al-Biruni tanganing probaran na rumayo sa politikal na mga kasaysayan. Si Al-Bruni man an sinasabing nagladawan kan geograpiya kan Indya sa saiyang trabaho. Ipinagokumento niya an iba-ibang hawak nin tubig asin ibang natural na mga pangyayari. An mga paglaladawan na ini kapakipakinabang sa modernong mga historyador ngonyan huli ta nagagamit ninda an inadalan ni Biruni tanganing makua an nagkapirang destinasyon sa presenteng panahon na India. mga naobagay an mga historyador mantang nagkokonklusyon man na may nagkapirang lugar na garo baga nawara asin sinalidahan nin manlaenlaen na siudad. Pinagkamugtak an iba-ibang kuta asin mga tandaan, na nagtanggap kan mga kontribusyon ni Al-Bruni sa kapakinabangan ninda minsan sa modernong historya asin arkeolohiya.[16]

An dai-oyon na istorya kan Hinduismong itinao ni Al-Biruni pambihira sa lawig kan panahon kaini. Pinagsambit niya na sia lubos na obheto sa saiyang mga isinurat, na nagdadanay na mayong nagugustohan arog nin sarong tamang historyador. Ipinagsurat ni Biruni an gabos na bagay manongod sa Indya siring sa kan ini nangyayari. Alagad, talagang nariparo niya kun paano an nagkapira sa mga pagkasaysay nin impormasyon na itinao saiya kan mga tagaduman sa daga tibaad dai nagin masasarigan kun dapit sa lubos na pagkaeksakto, minsan siring, hiningoa niang magin onesto sagkod sa mapupuede sa saiyang pagsurat.[16] Ipinagkukumparar ini ni Edward C. Sachiko sa "sarong mahikong isla nin katuninongan, mayong ipinapaurog na pagsisiyasat sa tahaw kan kinaban nin mga naglalaad na espada, nasosolong banwaan, asin sinasamsam na mga templo."[51] An pagsurat ni Biruni poetiko nanggad, na puwedeng makaraot sa nagkapira sa historikal na halaga kan trabaho sa modernong panahon. Sa kadaihan nin deskripsiyon kan ralaban asin politika biyong nawara an mga kabtang na iyan kan retrato. Alagad, dakol an naggamit kan isinurat ni Al-Bruni tanganing aramon an mga katunayan sa kasaysayan na tibaad malibog o sala an saindang pagigin balido.[16]

Mga Gibo

baguhon

Kadaklan sa mga isinurat ni Al-Biruni nasa Arabe maski ngani garo baga isinusurat nia an Kitab al-Tafhim na yaon kapwa sa Persiano asin Arabiko, na ipinaheheling an saiyang obra sa duwang lenguaheng iyan.[52] An mga katalogo ni Bīrūnī kan saiyang sadiring literaryong ginibo sagkod kan ika - 65 lunar/63rd solar na taon (an katapusan nin 427/1036) ilinista an 103 na titulo nanababanga sa 12 kategorya: astronomiya, matematikong geograpiya, matematika, mga aspekto asin transit astrolohikal, astronomikong mga instrumento, kronolohiya, kometa, sarong dai pa midbid na kategorya, astrolohiya, ano man na bagay, relihiyon, asin libro mayo na sia.[53]

Seleksyon nin mga gibong Yaraon pa

baguhon
  • Taḥqīq mā li-l-Hind (A Critical Study of What India Says, Whether Accepted by Reason or Refused; تحقيق ما للهند من مقولة معقولة في العقل أو مرذولة), popularly called Kitāb al-Hind (The Book on India);[54] English translations called Indica or Alberuni's India. The work is a compendium of India's religion and philosophy.[28][nangangaipo nin pahina]
  • Kitab al-tafhim li-awa’il sina‘at al-tanjim (Book of Instruction in the Elements of the Art of Astrology); in Persian.
  • The Remaining Signs of Past Centuries (الآثار الباقية عن القرون الخالية), a comparative study of calendars of cultures and civilizations, (including several chapters on Christian cults), which contains mathematical, astronomical, and historical information.
  • The Mas'udi Law (قانون مسعودي), an encyclopaedia of astronomy, geography, and engineering, dedicated to Mas'ud, son of the Ghaznavid sultan Mahmud of Ghazni.
  • Understanding Astrology (التفهيم لصناعة التنجيم), a question and answer style book about mathematics and astronomy, in Arabic and Persian.
  • Pharmacy, a work on drugs and medicines.
  • Gems (الجماهر في معرفة الجواهر), a geology manual about minerals and gems. Dedicated to Mawdud, son of Mas'ud.[nangangaipo nin toltolan]
  • A history of Mahmud of Ghazni and his father
  • A history of Khawarezm
  • Kitab al-Āthār al-Bāqīyah ‘an al-Qurūn al-Khālīyah.[28][nangangaipo nin pahina]
  • Risālah li-al-Bīrūnī (Epître de Berūnī)[55]

Trabaho sa Persia

baguhon

Si Biruni nagsurat kan kadaklan sa mga trabaho niya sa Arabe, an siyentipikong tataramon kan saiyang edad, alagad an al-Tafhim saro sa pinakaimportante sa amay na mga gibo nin syensia sa Persya, asin mayaman na kaggikanan para sa prosa asin leksikograpiya kan Persia. An libro pigaaklop an Quadrivium sa detalyado asin ekspertong paagi.[52]

Legasiya

baguhon
 
An estatuwa ni Al-Biruni sa Opisina kan Naciones Unidas sa Vienna

Sunod kan pagkaadan ni Al-Biruni, an saiyang gibo dai man natogdok o pinagsasambit kan mga iskolar. Pakalihis nin mga siglo, narebisar an saiyang mga sinurat manungod sa India kan magin interes ini nin mga Raj na Briton.

An crater sa bulan na Al-Biruni asin an asteroid 9936 Al-Biruni ipinagngaran sa saiyang honra. An Isla nin Biruni sa Antartika ipigngaran ki al-Bruni. Sa Iran, pinagseselebrar an mga susganon na mga inhenyero sa kumpleanyo ni al-Biruni.[nangangaipo nin toltolan]

Kan Hunyo 2009, an Iran nagdonar nin pavilion sa Opisina kan Naciones Unidas sa Vienna - ibinugtak sa sentral na Plaza nin Memorial kan Vienna International Center.Pinagngaranan na Pavilion nin mga Iskolar, pigtatampok kaini an estatuwa kan apat na prominenteng iskolar sa Iran: Avicenna, Abu Rayhan Biruni, Zakariya Razi (Rhazes) asin Omar Khayyam.

baguhon

Sarong pelikula manungod sa buhay ni Al-Biruni, Abu Raykhan Beruni, an pinaluwas sa Unyon Sobyet kan 1974.

Si Irrfan Khan nagladawan ki Al-Biruni kan 1988 Doordarshan historikal na dramang Bharat Ek Khoj. Nailadawan ni Cüneyt Uzunlar sa serye nin telebisyong Turko na Alparslan: Bünük Selçuklu sa TRT 1.[nangangaipo nin toltolan]

Mga Nota

baguhon
  1. ↑ An ideya ni Al-Biruni kan al-Hind (Indya) iyong sarong sona kultural na sa ngunyan yaon sa presenteng Pakistan asin Indya.[8]

Reperensya

baguhon
  1. ↑ 1.0 1.1 Kennedy 1975, p. 394.
  2. ↑ Ataman 2008, p. 58.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Akhtar 2011.
  4. ↑ 4.0 4.1 Kaminski 2017.
  5. ↑ 5.0 5.1 Bosworth 2000.
  6. ↑ Ahmed 1984, pp. 9–10.
  7. ↑ Yano 2013.
  8. ↑ Verdon 2015, p. 52.
  9. ↑ Gulyamova 2022, p. 42.
  10. ↑ Strohmaier 2006, p. 112.
  11. ↑ MacKenzie 2000.
  12. ↑ Papan-Matin 2010, p. 111.
  13. ↑ Hodgson 1974, p. 68.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6 14.7 Sparavigna 2013.
  15. ↑ Waardenburg 1999, p. 27.
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 16.6 Khan 1976.
  17. ↑ Watt & Said 1979, pp. 414–419.
  18. ↑ 18.0 18.1 18.2 18.3 18.4 18.5 Berjak & Muzaffar 2003.
  19. ↑ Saliba 2000.
  20. ↑ Pines 1964.
  21. ↑ Saliba 1982, pp. 248–251.
  22. ↑ Noonan 2005, p. 32.
  23. ↑ al-Biruni & Sachau 1910, p. 277.
  24. ↑ Covington 2007.
  25. ↑ Stephenson 2008, pp. 45, 457, 491–493.
  26. ↑ Nasr 1993.
  27. ↑ Vibert 1973.
  28. ↑ 28.0 28.1 28.2 al-Biruni & Sachau 1910.
  29. ↑ Alikuzai 2013, p. 154.
  30. ↑ Rozhanskaya & Levinova 1996.
  31. ↑ Hannam 2009.
  32. ↑ Pingree 2000b.
  33. ↑ Vibert 1973, p. 211.
  34. ↑ Huth 2013, pp. 216–217.
  35. ↑ Scheppler 2006.
  36. ↑ Kujundzić & Masić 1999.
  37. ↑ Levey 1973, p. 145.
  38. ↑ Anawati 2000.
  39. ↑ Pingree 2000c.
  40. ↑ de Blois 2000.
  41. ↑ Kamaruzzaman 2003.
  42. ↑ Ataman 2008, p. 60.
  43. ↑ Ataman 2005.
  44. ↑ Ahmed 1984.
  45. ↑ Tapper 1995.
  46. ↑ Lawrence 2000.
  47. ↑ George Saliba. "Al-Bīrūnī". Encyclopaedia Britannica. Retrieved 12 August 2017. 
  48. ↑ al-Biruni & Sachau 1910, p. 5.
  49. ↑ al-Biruni & Sachau 1910, p. 17.
  50. ↑ Kennedy, Engle & Wamstad 1965.
  51. ↑ al-Biruni & Sachau 1910, p. 26.
  52. ↑ Nasr 1993, p. 111.
  53. ↑ Pingree 2000a.
  54. ↑ Verdon 2015, p. 37.
  55. ↑ Kraus 1936.

Mga ginunuan

baguhon

Orog pang babasahon

baguhon

Panluwas na mga takod

baguhon


Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Al-Biruni&oldid=266616"