Sungka
An sungka sarong kawat sa tabla na guminikan asin uso sa rona nin Asya. An tabla may duwang taytay na tig-pitong labot na inaapod na "harong", an sarong taytay dapit sa parakawat asin an saro pa man na taytay dapit sa saiyang kalaban. Sa tig'ibong kan duwang poro kan tabla may duwang mas darakulang labot na inaapod "subihan". Tigsaro nin subihan an magkalaban asin ta ini sarayan ninda kan saindang natitipon na mga buskay. An sadiring subihan kan kagkawat iyo an sa too, o arinman pinagkasundoan na saiya. Ining kawat na ini uso sa Tsina, Indonesya, Singapur, Malaysia, Borneo, Filipinas, Sri Lanka, Maldives, Taylandia, Marianas, asin sa paralibot kaini. Arapodan pa man na iba kan kawat na ini: congklak, congkak, tchonka, naranj, dakon.
An surungkahan pwede man gibohon ngane sa kinalot sanang mga labot (harong) sa daga. An sungkahan mismo pwedeng ginibo sa gapo, sa matagas na kahoy, sa plastik, sa marmol asin iba pang materyales.
Mga panoytoyan sa pagkawat
baguhonNgani makawat kaipohan na panoon nin tigpitong buskay, dyolin o saradit na gapo an gabos na katorseng labot. Sa pagpoon, durungan an magkalaban na magpawarak kan mga buskay, lambang parakawat mahakbot enot kan sa toong bandang labot niya asin saro-saro ihuhulog sa mga labot na pirming mahulog nin sarong buskay sa saiyang sadiring subihan (inaapod, isusubi), asin an magkalaban taplisan sabatan maghuhulog sa gabos na labot. Kun saen naghulog an ultimong kapot na buskay, an gabos hakwangong niya ta italtag giraray. An prosesong ini isisige sana sagkod na an saro sainda an pinakaultimong buskay kapot niya matotongod mahuhulog sa labot na mayo nin laog na buskay ("nagadanan") alagad an matongodan na labot kan kalaban sa ibong na taytay, saiyang hahakwangon an mga buskay igdi (kinakan, sabi kaiyan) asin gabos ini idedeposito sa saiyang subihan. Kaya an matira na sa pagpadagos kan kawat si sinasabing "dai pa nagadanan". Mahakbot siya naman sa arinman na labot sa taytay niya, na sa paghuna niya malawig an paglibot, na pirming makaag sa saiyang subihan. Mapondo siya kun siya naman an "magadanan" asin idto naman kalaban an matira na aarogon an parehong proseso. Matapos an duwa sa pagkawat kun an gabos na taya' naubos na nanggad natambak sa saindang mga subihan. Mahihiling kun siisay nadaog pagtaraltagan sa ikaduwang hurnada kan mga buskay. Si may labot na dai nasangkap nin pitong buskay iyo an daog ta sinasabing "may totong na harong".
Sa ikaduwang hurnada, an magkalaban itataltag kun ano an natipon nindang mga buskay sa saindang taytay nin mga harong. Ta dai pareho an natipon, an saro sainda pirmi nang may labot na dai mapapanoan pitong buskay. An siring na labot sinasabing "may totong" o "may sulo", asin ta su alangan na bilang isasaray sa saiyang subihan. An mano sa pagtira, iyo idtong natatadaan. An katuyohan na pirmi sa karawat na ini na mapadikit na mapidikit an mga tayang buskay kan kalaban asin daog idtong kakawat na pagtapos may pinakadikit natipon na taya sa ultimong hurnada o naghabo na sa pagpadagos kan kawat na igwa siyang totong. Sinasabi, siya "nakima".
Taktika sa pagpadakul nin buskay na natipon
baguhonAn padaogan igdi yaon sa pagpadakul nin buskay na matipon sa subihan. Kaya igdi nalaog an pagtantya sa mga tira ngane pirmi "nakakakan" an mga buskay kan kalaban.
Pagkima
baguhonAn kawat na sungka sa kahaloyan namamaster kan mga nagkakarawat kaini ta sa igot na pag'ekspiremento an saro nakakahaman nin mga "tira" na sinasabing "daing gadanan" o halawig na maray "magadan" sa paglibot pagtaltag na bunga kaini nakakasubi nin dakulang bilang nin mga taya sa saiyang harong, asin an resulta an saiyang kalaban haros maubosan nin taya na sa sunod na taraltagan, mas nadakul an saiyang totong, o pipira na lang an napapanong labot sa saiyang taytay. An panoytoyan igdi, pirming enot na matira idtong mayong totong kaya siguradong nakikima, sabi kaiyan. O nadaog ta pagtapos igwa siyang labot dai napanoan (may totong).
Masabi pa, nawawara na an ogma sa karawat nin sungka oras na an magkapungkaan igdi master na nanggad an kawat huli sa "mga toom na mga tirang pangkima", ta an enot na matira iyo na an siguradong gana dai pa ngane napoon an pagkawat.
