Litag kan Daghan (osipon)

An Lìtag kan Daghan sarong halìpot na osipon na isinúrat ni Buboy Aguay. Sarô iníng istorya nin pagkamoot ni Baltog sa Daragang taga-Isarog

Mga karakter

Kabali sa mga tauhan kan istorya sinda, Kadugnong na iyong tagapag-osipon, Baltog na sarong soltero, Codong na ama ni Sugitan, asin si Sugitan an daraga.

An laman kan istorya

Nag-iitok an istorya sa pagminoroot-mootan ninda Baltog asin Daragang taga-Isarog.

Kadugnong:

Kan an malabsay na salog nag-ating makuri

An tubig na tabang dai na nagbobolos

An pagsabot kan iba may sumpa an langit

Kaya nagpondo na an biyaya kan salog

Inin si Sugitan totoong babayi

Alagad matanos mag ugid kan rason

Inin pigngangalas na pag ati kan salog

Sa oroistorya dai nanggad nagtobod.

Kaya sarong hapon mantang nasa salog

Kairiba an kadaragahan duman sa bulod

Nagdarakop sindang tabagwang asin boyod

Na palna-kadakul sa sarimamaw na tolog.

Nagparolokso-lukso sa ibabaw kan gapo

Hastang makarayo sa mga kaibahan

An toyo bakong buyod o tabagwang

Kundi an isihon kun ano an rason.

Ta an tubig sa enotan garo natatapaan

Mantang an daraga nagbabaktas duman

Sa gilid kan salog si Baltog otodoy man

Nagpapahingalo sa likod kan kagapoan.

Mantang tiglilinig an dugo sa sundang

Sa enot na mansay sa daragang nag-agi

Paghona ni Baltog tagulipdan ini.

Mantang inaalon kan doros nin kadlagan

An buhok asin gubing kaining namasdan

Pagmati ni Baltog abot saiya an hayahay

Mala ta daghan na dai pa lamang nabukas

Sa maski kiisay na pinapadangat

Nabatobalani kan daragang iyan.

Tolos binayaan an gakod-gakod

Baboydamo asin amid na nagkadarakop

Tulos na sinulod sa gilid kan kagapoan

An pusong nakadulag nalomay ni Sugitan.

Kun ining daraga totoong tagulipdan

O kun igwang sumpang arog ki Oryol man

Daing sukat na diskubrehon kun ano an toyo

Andam inin sundang kun igwang peligro.

Isay na magurang an totoong magtotogot

Bayaan sa kadlagan an daragang magayon

Na nagsosolo asin daing proteksyon

O pag-iribang masurog kun may remalaso.

Daing pagkaaram ini si Sugitan

May pades nin matang nagsusunod man

Sa balyo kan mga kagapoan

Masirot si Baltog sige man an sunod.

Inin paggamiaw kan daragang ogis

Duman an atensyon sa enotan kan batis

Huli ta nakatanaw nin silyab sa gapo

Na garo nagtapa nagsagop kan tubig

Kaya dai nagbobolos sa mga bakilid.

Kan makarani na totoong nahiling

Sarong halabang bagay an duman nakasagop

Sa balyo kainin trosong sinasabot

Bastante an tubig na pinagmamawot.

Kundi nagngangalas inin si Sugitan

Kun panong nakasagop an bagay na idto duman

Mahalnas, maitom, makintab an kublit

Garo batbat an ibabaw pambihira an hugis.

Sa kasisibot na makakua nin tubig

Pinorbaran an minasbad kun magtadom

Sa katitigbas kaini saka nagbongkaras

An trosong paghona saro palan halas.

Sawang kardakula inin tuminapa

Kaya dai nagbobolos an tubig sa ibaba

Pag olanto kan tubig kasabay an liog

An payo kan sawa uminikot pasiring saiya.

Minsan nanggirabo asin mati an peligro

Mayo ng panahon an pagdulag digdiyo

Kinapotan ni Sugitan nin kusog an polo

Asin inihandang tagpason an onglo.

Dai na nagsayang nin panahon si Baltog Duman sa kagapoan ini uminolwat Kapot kapot an pana asin pinuntirya An naglalaad sa anggot na mata kan sawa.

Praktisadong soldados kan saindang tribo Tinamaan tolos an mata kan sawa Sa kulog na namate lalong nag alboroto Iwinasiwas an hawak asin ikog sa salog.

Tolos na uminokbo sa Sugitan sa gapo Tanganing dai mahagop kan rapadong makusog An payo kan hayop minsan saro na sana an mata Dinagoso si Baltog nin mayong pataratara .

Sabay buminuka an nguso tanganing tikibon An maisog na si Baltog dagos nang pangoson Alagad an maisog na barobata dai natatakot Sa dakol ng peligro sa laog kan kadlagan.

Kabisado niya an hiro kan mga hayop Imbes na magdulag asin magpaipli Dinagoso man an sawang nagrarani Pagnganga kan halas saka itinukod.

An sibat sa ngala ngala na sa iyang kapot Sa ungis kan hayop asin ongot ongot Orog na nag wawasiwas an payong maisog Alagad si Baltog nagkapot nin kusog Dai nagbobotas sa sibat na tinukod. Sa pagkakaipli sa kagapoan ni Sugitan Nahiling kaini an ikog kan sawa Saka nagiromdoman an mga osipon An kusog kan halas sa ikog nagpopoon.

Mantang nagsisibot an sawa na matakdag An lalaki sa nguso na nagkukulambitay Paluway man na hinikap kan daraga an ikog Asin initaas an sundang na hios.

Itinao kaini an bilog na kusog Dangan tinigbas an ikog na may birtud Duman umanaringking an maisog na hayop Kan maputol na itong saiyang ikog.

Marikas na kuminaripas-kamang sa kadlagan Maray sanang nakabotas tolos an Baltog na paladan Pagkahali kan hawak kaining makuring halas Buminulwak man an tubig na labsay.

Saka marikas na nagbolos sa kagapoan Mantang nagmamasid an duwang pagal pagal

Nawara an gayon na nahiling ni Baltog Sa daragang nasumpungan na pano nin isog Alagad an paghanga niya nag-orog pa lugod Huli ta saboot niya may katapat na si Baltog.

Si Sugitan man garo na-batobalani Sa kusog asin isog kaining lalaki Sa pagkakatindog kaini sa gapo An daghan ni Sugitan garo natagalpo.

Bago pa nakahoma si Baltog sa lugar Napadarinas na inin kagayonan Asin buminagsak sa tubig na andam Sinalo an hawak likay sa kagapoan.

Sa sulog na makusog tolos na inanod Garong inirayo ki Baltog na namoot Saka man bominoso ining barobata Paglobto linangoy an salog na labsay.

Sa kakakotab asin kakampay Naabot niya an kamot kan daragang tunay Mantang padagos sindang ihinuhuros Makusog na tubig na nagbubulos sa salog.

Nagkakawikaw na an bitis ni Baltog Sa iraraom kan salog tibaad may gamot Na sukat makapotan pansabat sa sulog.

Sinusurog gayod siya ni Gugurang Kun panong may bandalang iyong nakapotan Tolos na binotong asin narisang nakagakod Sa balyo kan kamot an daraga kapot kapot.

Kan sinda makagilid na asin makahawas An bandalang nagligtas kasumpay kan gakod Kan baboydamo asin amid na subago nadakop.

Saka duminatong na naghaharangos Pag iriba kan daragang nakasaksi kan gabos Saka nagkabistohan an duwang maisog Nabantog sa tribu an gibo ni Baltog.

Duman iniatang ni Baltog an dakop Sa lider kan tribong ama ni Sugitan Na minsan bolanos inin nagpasalamat Sa pagkakasalbar sa aking padangat May diit nin labsay ining namamati Huli ta an duwa pirming magkasalimbad Dai napupukit an matang nag-oolay.

Dai ini nahilom sa amang maimon Kaya pagkapamanggi pinalaog na si Sugitan Asin amay na pinagpahingalo likay sa ano man Mantang si Baltog boot kotanang makaolay An daragang napusuan sa isog asin bansay Alagad si Codong nakaisip na lamoson Sa tuba an bisitang sa saiyang daraga mahabon.

Nagpaonra an lalaki nin magkapirang tagay Dangan nagsayomang magpahingalo na man.

Sa boot kan lalaking amay pagkaaga Mahiling sa pamahaw inin magayon na daraga Alagad pagkaaga mayo na si Codong Kaiba an mga tawohan asin si Sugitan.

Olay kan saiyang napaghapotan Nagpuli an magarama sa lugar ni Amyanan Sa Mabalodbalod na iyo an pagngaran.

Tolos na suminunod inin binayaan. Inin si Sugitan biyong nagtatangis Kun tanong an ama biyong nauungis Sa lalaking may siring na ogma sa boses

Sugitan:

“Ama kong Codong saimong dangogon Inin pakiolay kan aki kong bugtong Ta daw ta irinayo inin sakong puso Sa lalaking sakuyang namotan na gayo?”

Codong:

“ Pagkamoot? Anong pagkaaram mo Sa taramon na iyan na dai nabibisto Siring sa lalaking nagligtas saimo Baltog ngani an ngaran ano pang aram mo?

Habo kong mag-abot an oras na magbasol Na ika togotan na saiyang maagom Huli ta habo kong ika mawara ng dagos Sa sakuyang paghiling mapara na tolos

Ika an solong ladawan ni Nanay mo Na natatadang atang niya sa sako Kun itotogot kong lalayon katong tawo Garo inako ko an kagadanan mo.”

Sugitan:

“Ama kong tunay dai taka nasasabotan Panong mawawara ako sa atobang An pag-agom sako bako nin kawaran Kundi an mag-ogma asin madagdagan

Kung ngoyan ako sana an saimong bitoon Sa saimong mata orog na magayon Tawi man kami nin pagkakataon Na buhay pamilya samong atobangon.”

Codong:

“Dai. Dai mo nasasabotan ining inoolay Magtobod ka sakuya kun habong makolgan Maabot an aldaw an gabos matotoltol Maipapamogtak an gabos na hatol An kamagurangan igwang tinutugon Na dapat sunudon dai pagbalgahon.” Kadugnong:

Naabot ni Baltog an ronang Mabalodbalod Pusikit na kadlagan sa balyo kan Isarog Alagad mayong Sugitan na nasumpungan Kundi kahiwasnan kan kabuludan

Makuring agrangay asin kapaoyan An sinapo kan lalaki sapirang aladaw na baklay Saen daw na lalawgon kan maliwanag na bulan Masisirip giraray an daragang napusuoan

Baltog:

“Ay bulan na maliwanagon sakuyang tingag ngonyan Minsan harayo ka ako simbagon man Saen daw na sirong kaining kakahoyan Nanalag an daragang sakuyang namomotan.

Palaada man inin sakuyang agrangay Asin ihapros mo an liwanag ki Sugitan Kun doros sukat mong sugoon paduman Ihinghing an sakit na sakuyang inaagihan.

Ay tadaw bulan kasurog ka baga ni Codong? Tadaw ta nagtatago sa mga panganoron? Hare pagtago sako an saimong lalawgon O bulan, bitoon daghan ko rangahon.”

Kadugnong:

Kan makapuli na si Baltog sa sadiring rona Nagtipo nin Kusog asin nin sandata Dangan nagpaaram na mabaklay ngaya Sa harayong lugar kun saen may ranga.

An saiyang paaram sa mga kahimanwa Saiyang susuyudon an bilog na rona Mga kabulodan asin kasalogan Saiyang uugidon kun igwang kalaban

Tandayag asin tagulipdan o mga tawohan Na tibaad may ambang peligro sa kagabsan Alagad sa balyo kan saiyang pagbaklay Daghan nagkokotad nag-oogmang tunay

Huli ta sa paagi kan saiyang lakaw Tibaad si Sugitan saiyang manompongan Daing bulod an saiyang papalihison Daing salog an saiyang sososogon

Daing kadlagan na paglilikayan Daing peligro an saiya mahampang Gabos tutumpahon gabos sosokayon Nawawarang daghan na lalay ni Codong.

Kun itinukdo siya sa Mabalodbalod Kan sarong tawohan ni Codong na maimon Tibaad an hanap na saiyang ranga Sa balyo kan Isarog duman an estada.

Kaya sa Subangan nangagi an lalaki Andam an sundang asin armas kaini Sa anoman na remalaso na tibaad umagi Dusay siyang andam aldaw man o banggi.

Kan mapabareta sa estada ni Codong Na may sarong lalaking nagbabaklay pasiring sa amyanon Tolos na ibinogtak si Sugitan sa tahaw Kan tolong gatos na kahoy nakapatindog sa langtad

An tolong gatos na darakulang kahoy Nakatusok sa daga nin labi kararom Piridpid iniyo na nakapaikot sa sarong labot Na toyong kinutkot.

Sa pag oltanan kaining barikadang kahoy Igwang mga litag na toyong pighilom Inin katahawan kun saen may kalot Duman ibinogtak Si Sugitan na maboot Asin an pagkakakan toyong tinotondog Tinotonton baga kan lubid na gakod

Kan uminabot na sa lugar si Baltog Dikitan ng magralaban ki Codong na kasurog Alagad nahiling kan ama ining pag maigot Kaya itinukdo an daragang nasa kalot.

Codong:

“Naibareta na an saimong pagbaklay Asin pagmaigot na si Sugitan masompongan Yaon siya duman sa tahaw kan kalot Asin tolong gatos na kahoy na nakapalibot

Kun talagang bilog an pagmawot Sa laog nin sambolan sakuyang itotogot Na saimong laglagon an mga trosong nakaikot Na daing ibang katabang kundi an sundang na hios

Alagad kun somobra sa talaan na aldaw An saimong kaluyahan ki Sugitan magadan Huli ta an pagkakan na itotondog duman Tama sanang makatapar sa bilog na sambolan.” Baltog:

“Ta daw ta ginigibo ini sa daragang naoyayan Kun totoong padangat tadaw ta pinapasakitan Anong klaseng ama ikang nabansagan Sukat na mataha inin samuyang kamogtakan?”

Codong:

“ May katanosan an gabos na disesyon Igwang birtud an gabos na paliyon Na saindong mga bagong tobo masakit tobodon Huli ta binobota kamo kan bagong paglaom

Alagad sa huri sukat nindong magimatan Ining paglilikay igwang katanosan Olay kaining mga kagurangan Pagtobod sana ngani tanganing makalikay.

Alagad kun siring an saimong pag agagha Tinasa ko na man an sakit na dara Hala paghumare punan na an kalda Tolong gatos na kahoy na lalaglagon Na sa tahaw si Sugitan na ogma.”

Kadugnong:

Minsan igwa pag tiunay an daghan Sa ginibong pagtogot ni Codong na ama Tanganing dai mahiling an sakit kan duwa Sa Mabalodbalod puminuli ngona.

Asin itinogon na kun si Baltog marata Sa litag na andam hilom ssa palibot kan kudal Ilobong sa kalot an hawak na langkaba Asin hawason duman si Sugitan na aki niya.

Pagbilog giraray kainin bagong bulan Si Codong mabalik digdi sa istaran Kun itogot nanggad kainin si Gugurang Sa saiyang pagpuli an duwa ikasal.

Mantang nagbabaklay parayo si Codong Nagpopoon na si Baltog sa saiyang silot Ta kun pagluyahan nin kusog o boot Herak man si Sugitan na saiyang pagkamoot.

Baltog:

“Kinudalan kan nin matatagas na kamagong Kan saimong amang si Codong Ilinaag ka sa kalot na sarong dakulang silot Alagad Sugitan ko na sakuyang minamawot Ako magtitios na ika mahiling sukat kan mata Na iyong mabolong kan sakuyang lugad

Gabos na dalan na sakuyang linakaw Gabos na angat sa buhay na sakuyang inatobang Gabos mawawaran nin saysay Kun ika sakuyang dai mabotasan.

Kada tigbas kaining sakuyang minasbad Sa tagas kan kahoy dai magngangalas Sa sakit na ining satuyang inaatobang Digdi man an lagwertang satong kaogmahan Ipapahiling ko saimo, ki Codong asin sa kagabsan An bunga kan pusong namoot na tunay.

Kadugnong:

Sambolan an nakaagi aldaw asin banggi Sukat daw malaglag ni Baltog an litag Asin malikayan an angat na hayag?

Sambolan, uni na nagdadangadang man Si Codong kaiba kan saiyang angkan Asin siring na sana an saindang pagngalas An dakulang silot sa abaga ni Baltog sinakat Ngunyan sarong dakulang harong an nakapamugtak

An mga harigi asin panalibot An mga panalgan asin mga kabaan Ang mga panaraytay asin mga soleras Patin mga lanob asin mga atop Gabos hali sa kahoy na kudal na silot.

An nahaman na harong na korteng paikot May halangkaw na sirong asin hagyanan na pusog Toyong pinamugtak kan madunong na Baltog Namitisan ini sa dating kalot Kun saen binogtak si Sugitan na matanos.

Kun sukat sa pagngalas, sa ogma o sa pagsuko Nagtogot na si Codong na si Baltog magsungko Asin sa sunod na pagbilog kan bulan An duwang dayupot saiyang ikakasal

Minsan sa likod kan hararom na torohok May napapaipli sa mata ni Codong nin lodok Na pagkalihis sana kan siyam na bulan Saka nagkaigwa an gabos nin katanosan Na dai pag oyon ni Codong kan enot Huli ta siring sa nangyari ki Amyanan Kan ipangaki kaini magayon na si Sugitan Iyo man an huring kusog na binotsan Ribay sana nin buhay an halipot na kaogmahan.

Duman sa kalot na pamitisan kan hagyan Saindang ilinobong inin si Sugitan Mantang an mga luha gulpi an dalahay Pinangaranan ni Baltog an aking Harubay.

Kun lumakaw an panahon sa saindong lagwerta Asin masumpungan inin awit ngaya Sumpayi na sana kan saindong kanta Tibaad nasa kamot nindo matapos an istorya.

Wakas