Kompleks ni Edipo

Sa teoryang sikoanalitiko, an katagang Kompleks ni Edipo (Ingles: Oedipus complex), iyo an nagpapakahulugan nin mga namamatian asin mga idea na pigtatago kan isipan sa kawaran o dai narereparo na kamalayan nin sarong tawo, sa paagi kan masiglang represyon o pagpugol, na nakapokus sa pagmawot o pagnanasa na sekswal na maangkin an sadiri niyang ina, asin gadanon an saiyang sadiring ama. Si Sigmund Freud, na nag-imbento kan katagang Kompleks ni Edipo, nagtutubod na an kasakitan o takot na ini iyo an sarong kagustuhan para sa ina nin kapwa mga tawuha (nagtutubod si Freud na an mga aking babae igwang sarong pagkadagka na homosekswal sa saindang ina); dai nag-uuyon si Freud sa katagang Kompleks ni Elektra, sarong kaapodan na ipinamidbid ni Carl Gustav Jung. Nagaganap an kompleks ni Edipo sa ikatulong— kabtang na pamputoy (edad 3–6) — nin limang mga kabtang nin pag-uswag na sikosekswal: (i) an pangngimot, (ii) an Panglabot nin lubot, (iii) an Pamputoy, (iv) an Pagpahingalo (dormant) (v) an Pangkasarian — kun saen an ginikanan na kaugmahan sa libido yaon sa sarong magkakaibang mga ronang erohenosa nin hawak nin umboy o aki.

Oedipus piglaladawan an riddle kan Sphinx ni Jean-Auguste-Dominique Ingres, c. 1805

Sa klasikal na teoryang sikoanalitiko, an pagmidbid kan aki sa magurang na kaagid kan saiyang tawuha iyo an matrayumpo na resolusyon o pagkalapwas sa Kompleks ni Edipo asin kan Kompleks ni Elektra; ini an lyabeng karanasan na sikolohikal kan aking lalaki asin kan aking babae tanganing mag-uswag bilang sarong tawong may hinog na gampanon na pangkasarian o gampanon na sekswal asin katawohan o identidad. Idinagdag pa ni Sigmund Freuid ang pagmumungkahi na nalulunasan ng mga batang babae at ng mga batang lalaki ang kanilang mga kompleks (takot o kasalimuotan) sa magkaibang paraan — an lalaki sa paagi kan takot sa pagkapon, asin an babae sa paagi kan pag-imon sa putoy; asin mga bakong matrayumpo na paglapwas o pagtugon mapupwedeng umabot sa neurosis, pedopilya, asin homosekswalidad. Kung kaya, an kalalakihan asin kababaihan na nakapirmi sa mga kabtang na pang-Edipo asin pang-Elektra kan saindang kaunlarang sikoseksuwal mapupwedeng trataron na “nakapokus sa ina” o “nakapokus sa ama” na nabibiklad kapag an kadurog (kaparehang sekswal) kaagid kan saiyang ina asin ama.

Bilang sarong Freudiano pangsikolohiyang metapor na naglaladawan nin kumpetisyon (pakikipagtaasan) sikosekswal sa pag-ultanan kan aking lalaki asin kan ama para sa pag-angkin sa ina, an kompleks ni Edipo ginuno gikan sa ika-5 BK na tawuhan na si Edipo kan mitolohiyang Griyego, na dai pigtutuyong gadanon an sadiri niyang amang si Laius, asin maagom an sadiri niyang inang si Jocasta, (cf. Hadeng Edipo, ni Sophocles, ca. 429 BK). Bilang sarong sikyatriko, sinuhestyon ni Sigmund Freud (1856–1939) na an kompleks ni Edipo iyo an sarong pankinaban asin pangsikolohiyang kababalaghan o penomenon na natural na nangyayari (pilohenetiko) sa mga tawo, asin kawsa kan magabat na dai narereparo kan pagkamati nin pagkakasala; kaya baga iniladawan ni Freud an lalaking si Edipo sa siring kaining mga panaramtaram:

“ Nakababagabag nin damdamin an saiyang kapaladan huli ta mapupwedeng ining mangyari sa satuya — huli ta biniklad kan Orakulo an kaagid na sumpa sa satuya bago kita ipinangaki na siring kan saiya. Ini an kapaladan niatong gabos, na ipokus an satuyang enot na impulsong sekswal sa satuyang ina asin an satuyang enot na pagkaongis asin an enot niatong maraot na kamawotan na tumang sa satuyang ama. Pigkukumbinsi kita kan satuyang mga pangatorogan na siring man nanggad iyan. ”

Sa klasikal na teoryang sikoanalitiko, nagaganap ang kompleks ni Edipo sa panahon nin kabtang na pamputoy (mas tumpak na “kabtang nin anggot na putoy” huli ta nangangahulugan an katagang Ingles na phallic nin “anggot na putoy” na sagisag nin “pagkaakit” at “pagnanasa”) nin kaunlarang sikoseksuwal (edad 3–6 mga taon) kun nuarin nagaganap man an pagbilog nin libido o pagnanasang sekswal at ng ego; minsan ngani dai kaini pigpapalataw an sadiri sa sarong amay na edad.