Kalawag

Kalawag
	Tinanom na kalawag
	Pulbos kan unod
Sayantipiko na klasipikasyon
Kahadean:	Plantae
Klado:	Angiosperms
Klado:	Monocots
Klado:	Commelinids
Orden:	Zingiberales
Pamilya:	Zingiberaceae
Genus:	Curcuma
Espesyes:	C. longa
Ngaran binomyal
	Curcuma longa; L.
Sinonimo
	Curcurma domestica Valeton

An kalawag ^[2]^[3] o tamangyan (Ingles: turmeric; Curcuma longa) sarong tinanom kaiba sa pamilya nin mga laya, an inaapod na Zingiberaceae. Ini tal na tubo sa Habagatan Asya na kaipohan an temperaturang 20 asin 30 °C (68 asin 86 °F) asin bastanteng uran ngani magin matubang an pagtalubo. An tinanom na ini ginugusi huli sa unod kaini (rhizome). Ini ginagamit na tugma' o pankolor sa mga pagkakan sa Bangladeshi, Indyano, Pakistani asin Iranong giso na nagtataong mairom na kolor na giyaw-narangha asin ginagamit man sa pagbulong manlaenlaen na kahelangan. An mga unod kaini ginaga'ga' mga 45 minuto, dangan dinadangdang sa laog nin mainit na oven asin paka'agil, dinudokdok o ginigiling na magin pinong pulbos.^[4]

Mga kinaugalean na pag'usar kaini

Ribo nang taon sa Asya na an kalawag nagsisirbing parte kan Siddhang medisina. Enot ini nagagamit komo tugma', dnangan inuusar nang bulong huli ta pigtutubod ini pampalasaw sa dugo, bilang antioxidant, pampakupos sa gatok, pampakalma sa arthritis, pampalikay sa colon cancer asin bulong man sa tendinitis asin bursitis. Bilang tugma' gamit ini sa seda, koton, asin wool. Sa sarong ekspiremento man, nahiling na an pagsalak kaini sa pagkakan, igwang sayod na maray na epekto sa genes, orog na idtong may kuneksyon sa helang na depression, hapo, eczema asin kanser.^[5]

Sa pagkakan, ini ginagamit ngane magtaong kolor giyaw na nagbuburubulawan. Ginagamit ini sa de latang mga inomon, mga cake o mamon, mga produkto panggatas, mga sorbetes, yogurt, orange juice, biskwit, popcorn, cereal, sarsa, gulaman asin sa mga pulbos na curry. An unod kaini asin mga dahon nagtataong maisog na amyo na mahamot man sa pamarong. An dahon gamit man pamatos sa kakanon.

Maski totoo parati an inalang asin pinulbos nang unod kasini an gamit sa mga resipeng Asyano, an iba man la'bas na unod an inaatsara. Ini rekado man sa mga luto sa Taangang Sujbangan asin sas Habagatan Asya. Mga gisong Irano arog kan khoresh, napoon sa pag'arnibal sa lana kan mga sibulyas asin unod-kalawag bago sinasalak an ibang ingrediente o sangkap. An Morokanong rekadong timpla na ras el hanout may salak na kalawag.

Sa Indya asin Nepal, an kalawag mahiwas na tinatanom asin gamit na maray sa mga gisong gulay asin karne sa pagtaong kolor igdi asin gamit man sa tradisyonal na medisina igdi.

Sa Sud Aprika, an kalawag ginaagmit pagtaong kolor buru-bulawan sa sinapnang puting bagas.

Sa Byetnam siring man, an kalawag pangtaong kolor sa mga luto igding bánh xèo, bánh khọt, asin mi quang. An pulbos pati kaini sinasalak man sa sabaw o pagpritos.

An Kambodyang pastang curry na inapod na kroeung na parati gamit sa dakul na giso arog kan Amok, sinasalakan nin bagong kalot na kalawag.

Sa Indonesya, an dahon kalawag pirming yaon salak sa curry kan Sumatra arog kan rendang, sate padang asin iba pa.

Sa Thailand, bagong kalot na unod nin kalawag inuusar sa dakul na mga giso arog kan yellow curry asin sopa.

Sa Medieval na Europa mas nauso an gamit kan pulbos na kalawag ta mas barato kisa sa rekadong saffron.^[6]

Mga iba pang pakinabang sa arte nin pagbulong

An kalawag igwang mayor na aktibong ingrediente nanggad na nakakarahay sa mga kamatean: an inaapod na curcumin. Ini may maisog na epektong anti-inflammmatory asin makusog na anti-oxidant. Sa mga pagsukit sa mas hararom na kanoodan, nadiskubre na an curcumin nakakatabang na gayo sa paglikay sa mga helang sa hutok asin sa puso.^[7]

An kalawag binubulong man sa arthritis, dyspepsia, kulog nin mga ngalo-ngaloan, kulog-tulak, Crohn's disease, colitis, pagdudugo, pagbugris, bu'dal, pagbutog tulak, pagka'maamli pagkakan, pagdadarag kublit, mga helang sa katoy, mga helang sa butog, halangkaw na cholesterol, asin sa pagkakapoy kan hawak.^[8]

Ibinubulong man ini sa kulog-payo, bronchitis, sipon, impeksyon sa baga, amotol, kalentura, problema sa pag'iiyo, paggagatol kublit, pagmalaymay sa operasyon, asin sa mga kanser. Ginagamit man ini sa diabetes, sa halod, tuberkulosis, asin problema sa bato. ^[9]

An iba piglalahid ini sa kulog kublit, panaw, mga pagtamilis asin paggagatok kan mga ngalo-ngaloan, mga rungas, kagat linta, impeksyon sa mata, impeksyhon sa lugad, helang sa ngaros asin mga lugad-lugad sa kublit.^[10]