Tataramon na Äynu
Dai ini ikaribong sa tataramon na Ainu.An tataramon na Äynu iyo an sarong kriptolekto na Turkiko na ipinagtataram sa Kasulnopan na nasyon na Tsina. Kabali an tataramon sa Karluk asin itinuturing na sarong diyalekto kan tataramon na Uyghur. Inaapod ini kan pirang mga linguwista nin tataramon na halo, nin huli ta sa pagkakaigwa kaini nin kadaklan nin gramatikang Turkiko, esensyalmente an tataramon na Yugur (harani sa Gurang na Uyghur), alagad an leksikon kaini igwa nin sarong dakulaon na proporsyon nin panginot na Iranyano kung pagbabasehan an mga nilalaog na bokabularyo kaini sa tataramon.[3] Samakatuwid, parating naitatakod an tataramon na ini sa grupo kan mga Iranyano sa pamilya nin mga tataramon kan Indo-Europyano.
| Äynu | |
|---|---|
| Plantilya:Script/Arabiko, Äynú | |
| Katutubo sa | Tsina |
| Rehiyon | Xinjiang |
| Katutubo | Äynu |
Katutubong mga parataram | 6,600 (2000)[1] |
| Iskriturang Arabiko | |
| Mga kodigo nin tataramon | |
| ISO 639-3 | aib |
| Glotologo | ainu1251 |
| ELP | Ainu (China) |
 An mapa na nagpapahiling kan Kinamumugtakan kan tataramon na Äynu (red) sa laog kan Xinjiang | |
An ibang mga linguwista nakikipag-iwalan na dai kaini nasusustehiran an mga teknikal na pangangaipuhan kan sarong halo-halong tataramon.[4] Ipigtataram ini kan mga Äynu, sarong nomadikong mga tawo, na piggagamit ini tanganing mamantinir an saindang komunikasyon na sekreto gikan sa mga tagaluwas.
Pangaran kan tataramon baguhon
Midbid an tataramon sa kadakol na manlainlain na mga baybay, kabali digdi an Abdal,[1] Aini, Ainu, Ayni, Aynu, Eyni asin Eynu.[5] An baybay na Abdal (ئابدال) parating ginagamit sa mga mapagkukuanan nin Uyghur. An mga gunuan nin Ruso naggagamit nin Eynu, Aynu, Abdal (Эйну, Айну, Абдал) asin an mga Intsik naggagamit nin pagbaybay na Ainu. An mga Äynu pig-aapod ninda an saindang tataramon na Äynú (ئەينۇ, xx [ɛjˈnu]).
Pagheheras nin Heograpiko baguhon
Pigtataram an Äynu sa Kasulnopan na Tsina kasabay kan mga Muslim na Alevi[6][7][8] sa Xinjiang sa gilid kan Disyerto nin Taklimakan sa Basin nin Tarim.
Paggamit bilang sekretong tataramon baguhon
Bilingwal an gabos na Einu ; nanunudan ninda an tataramon na Uyghur dawa sa pagkaaki, na piggagamit ninda sa anuman na panluwas na pakikipag-takudan.
An mga natatadang mga parataram kan Äynu iyo an mga adultong kalalakihan, na nahiling na nagtataram kaini sa luwas kan saindang iniirokan tanganing magkipag-ulayan nin dai nasasabutan kan iba. Pigtataram an Uyghur sa mga tagaluwas na dai nagtataram nin Äynu asin sa harong pag dai na ini kaipuhanan na itago an pagtaram.[9]
Palatanugan baguhon
| An artikulong ini dai nagsasambit nin ano man na ikatolong partidong ginonoan o ginikanan. Tabangi tabì na mapakarhay ining artikulo sa paagi kan pagdugang nin katobod-tobod na ginonoan. An mga materyal na dai napatotoohan pwedeng kwestyonon asin halion. (July 2021) |
Gikan sa ponolohikal asin punto de vista kan gramatika, akmang akma an tataramon na Aynu sa diyalektong Uyghur, kung sain ini isinasaalang-alang sa sarong pagkakataon. Parati, halimbawa, tultol na na paghihiras nin mga indicator na sinubli gikan sa Uyghur: .lar / .ler (plural), .da / .de / .ta / .te (lokatibo), .raq / .rek (comparative degree), atbp. [Lee-Smith 1996b: 856], cf.:
| Äynu | Uyghur | Pagpalistaramon | - | xana.da | oj-dа | ‘sa harong’ | - | aeb.de | tunda | ‘sa banggi’ | - | xurd.raq | kichik.rak | ‘dikit’ | - | kemte.rek | yash.raq | ‘hubin’ |
|---|
Mga katanog baguhon
| Labial | Alveolar | Palatal | Velar | Uvular | Glottal | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Plosive | p | b | t | d | k | ɡ | q | |||||
| Affricate | t͡ʃ | d͡ʒ | ||||||||||
| Fricative | v | s | z | ʃ | χ | ʁ | ɦ | |||||
| Nasal | m | n | ŋ | |||||||||
| Flap/Tap | r | |||||||||||
| Lateral | l | |||||||||||
| Approximant | j | |||||||||||
Mga patanog baguhon
Mga pabilang baguhon
An mga pabilang kan Äynu sinublian gikan sa Persyano:[nangangaipo nin toltolan]
| Numero | Tataramon na Äynu | Tataramon na Bikol Sentral |
|---|---|---|
| 1 | yäk | saro |
| 2 | du | duwa |
| 3 | si | tolo |
| 4 | čar | apat |
| 5 | pänǰ | lima |
| 6 | šäš | anom |
| 7 | häp(t) | pito |
| 8 | häš(t) | walo |
| 9 | noh | siyam |
| 10 | dah | sampulo |
| 20 | bist | bente duwampulo |
| 100 | säd | sanggatos sarong gatos |
| 1000 | hazar | sangribo sarong ribo |
Mga tala baguhon
- ↑ 1.0 1.1 Äynu sa Ethnologue (18th ed., 2015)
- ↑ "Ainu (Tsina)". Glottolog (in English).
- ↑ Bakker, Peter (2003). "Mixed Languages as Autonomous Systems". In Matras, Yaron; Bakker, Peter. The Mixed Language Debate: Theoretical and Empirical Advances (in English). Berlin: Mouton de Gruyter. pp. 107–150. ISBN 978-3-11-017776-3.
- ↑ Johansson (2001)
- ↑ Lee-Smith, Mei W. (1996). "The Ejnu Language". In Wurm, Stephen A.; Mühlhäusler, Peter; Tyron, Darrell T. Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas, Volume 2, Part 1 (in English). Berlin: Mouton de Gruyter. p. 851. ISBN 978-3-11-013417-9.
- ↑ Louie, Kam (2008). The Cambridge Companion to Modern Chinese Culture (in English). Cambridge: Cambridge University Press. p. 114. ISBN 978-0-521-86322-3.
- ↑ Starr, S. Frederick, ed. (2004). Xinjiang: China's Muslim Borderland (in English). London: Routledge. p. 303. ISBN 978-0765613189.
- ↑ Bader, Alyssa Christine (2012). Mummy Dearest: Questions of Identity in Modern and Ancient Xinjiang Uyghur Autonomous Region (Thesis) (in English). Whitman College. p. 31.
- ↑ Johansson (2001), p. 22
Mga toltolan baguhon
- Hayasi, Tooru (1999). A Šäyxil Vocabulary: A Preliminary Report of Linguistic Research in Šäyxil Village, Southwestern Xinjiang (in English). Kyoto: Faculty of Letters, Kyoto University.
- Hayasi, Tooru (2000). "Lexical Copying in Turkic: The Case of Eynu". In Göksel, Asli; Kerslake, Celia. Studies on Turkish and Turkic languages: Proceedings of the Ninth International Conference on Turkish Linguistics, Oxford, 1998 (in English). Wiesbaden: Harrassowitz. pp. 433–439. ISBN 3-447-04293-1.
- Johansson, Lars (2001). Discoveries on the Turkic Linguistic Map (PDF) (in English). Stockholm: Svenska Forskningsinstitutet i Istanbul. ISBN 91-86884-10-7.
- Ladstätter, Otto; Tietze, Andreas (1994). Die Abdal (Äynu) in Xinjiang (in German). Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ISBN 3-7001-2076-1.
Mga panluwas na takod baguhon
- Mga pabilang sa Äynu Archived 2009-07-27 at the Wayback Machine.
Plantilya:Mga tataramon kan Tsina Plantilya:Mga tataramon na Turkiko