An pandemya o damat (Ingles: pandemic) (gikan sa taramong Griyego na πᾶν, pan, "gabos" asin δῆμος, demos, "lokal na tawo" an 'surusuan') iyo sarong epidemya nin sarong nakakaulakit na kahelangan na naglakop sa dakulang rehiyon, halimbawa sa dakulon na kontinente o sa bilog na kinaban, na nakaapektar nin substantong numero nin katawohan. An lakop na endemikong kahelangan na igwang pusog na numero nin naulakitang tawo iyo bako sarong pandemya. An lakop na endemikong kahelangan na may pusog na numero nin naulakitang tawo arug kan pagbalik liwat nin pana-panahong influenza iyo heneral na dae pigbabali bilang pandemya huli ta nangyayari sinda nin sarabay-sabay sa darakulang rehiyon imbes na luminakop sa bilog na kinaban.

Kabilugang kumpirmadong mga kaso nin COVID‑19 kada milyong tawo[1]

Sa kabilugan nin uusipon kan katawohan, igwa na nin bilang kan pandemya nin mga kahelangan arug kan smallpox asin tuberkulosis. An pinakamalain na pandemya sa nairekord na uusipon iyo an "Itom na Pagkagadan" (bistado man bilang The Plague), na guminadan nin estimadong 75–200 na milyong tawo sa ika-14 na siglo.[2][3][4][5][6][7] An termino iyo dae ginagamit kaidto pero iyo na sa suminunod na pandemya arug kan 1918 influenza na pandemya (Spanish flu).[8][9][10] An mga presenteng pandemya iyo kabali an COVID-19 (SARS-CoV-2) asin an HIV/AIDS.[11]

Hilingon man baguhon

Panluwas na takod baguhon

Toltolan baguhon

  1. "Total confirmed cases of COVID-19 per million people". Our World in Data. Archived from the original on 19 March 2020. Retrieved 10 April 2020.
  2. Gould 1966, p. 617.
  3. ABC/Reuters (29 January 2008). "Black death 'discriminated' between victims (ABC News in Science)". Australian Broadcasting Corporation. http://www.abc.net.au/science/articles/2008/01/29/2149185.htm. 
  4. "Black Death's Gene Code Cracked". Wired. 3 October 2001. http://archive.wired.com/medtech/health/news/2001/10/47288. 
  5. "Health: De-coding the Black Death". BBC. 3 October 2001. http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/1576875.stm. 
  6. Aberth 2010.
  7. Deleo & Hinnebusch 2005, pp. 927–928.
  8. 1918 Pandemics (H1N1 virus). Centers for Disease Control and Prevention. Retrieved 18 April 2020.
  9. Rosenwald, Michael S. (7 April 2020). "History's deadliest pandemics, from ancient Rome to modern America". The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/graphics/2020/local/retropolis/coronavirus-deadliest-pandemic/. 
  10. "Weekly Virological Update on 05 August 2010". World Health Organization (WHO). 5 August 2010. Retrieved 8 April 2020. 
  11. Roychoudhury, Shubhadeep; Das, Anandan; Sengupta, Pallav; Dutta, Sulagna; Roychoudhury, Shatabhisha; Choudhury, Arun Paul; Ahmed, A. B. Fuzayel; Bhattacharjee, Saumendra; et al. (January 2020). "Viral Pandemics of the Last Four Decades: Pathophysiology, Health Impacts and Perspectives" (in en). International Journal of Environmental Research and Public Health 17 (24): 9411. doi:10.3390/ijerph17249411. PMID 33333995. PMC: 7765415. https://www.mdpi.com/1660-4601/17/24/9411.