Sa organikong kimika, an mga hidrokarburo (mga kompuwesto na solamenteng pigbibilog nin karbon asin hidroheno) iyo nababanga sa duwang klase: aromatikong kompuwesto asin alipatikong kompuwesto (Ingles: aliphatic compound; /ˌælɪˈfætɪk/; G. aleiphar, taba, lana), midbid man bilang mga dae-aromatikong hidrokarburo.

Asikliko asin alipatikong/dae-aromatikong kompuwesto (butane)
Sikliko asin alipatikong/dae-aromatikong kompuwesto (cyclobutane)

Ang mga alipatiko iyo pwedeng magin sikliko; alagad, an mga hidrokarburo na may doble o tripleng sugpon na nasusuway nin solong sugpon sa sistemang pi na minasunod sa Hückel's rule iyo pigkokonsidera na nagpapahiling nin aromatisidad.[1] An mga alipatikong kompuwesto iyo pwedeng magin saturado, arug kan hexane. o dae-saturado, arug kan hexene asin hexyne. An mga bukang-kadenang kompuwesto (matanos man o saranga-sanga) iyo mayong mga singsing nin maski anong klase, sagkod dagos iyo alipatiko.

Istraktura baguhon

An mga alipatikong kompuwesto pwedeng magin saturado, natatakod nin mga solong sugpon (alkano), o dae-saturado, may dobleng sugpon (alkeno) o tripleng sugpon (alkino). Maliban sa hidroheno, pwede man maitakod an ibang elemento sa kadenang karbon, an kadaklan iyo an oksiheno, nitroheno, asupre, asin klorina.

An pinakabakong komplikadong alipatikong kompuwesto iyo an metano (CH4).

Karakter baguhon

Kadaklan kan mga alipatikong kompuwesto iyo marikas masulo kaya ngani an hidrokarburong ini iyo nagagamit bilang panggatong, arug kan metano sa Bunsen burner sagkod bilang "liquefied natural gas" (LNG), asin ethyne (acetylene) sa pagsolda.

Mga halimbawa kan alipatikong kompuwesto/ dae-aromatiko baguhon

An pinakaimportanteng alipatikong kompuwesto iyo:

  • n-, iso- asin cyclo-alkanes (saturadong hidrokarburo)
  • n-, iso- asin cyclo-alkenes asin -alkynes (dae-saturadong hidrokarburo).

An mga importanteng halimbawa kan mga hababang-molekular na alipatikong kompuwetso iyo mahihiling sa listahan sa irarom (paglista base sa bilang nin mga atomo kan karbon):

Pormula Ngaran Istraktural na pormula Klasipikasyong kimikal
CH4 Metano (Methane)   Alkano (Alkane)
C2H2 Acetylene   Alkino (Alkyne)
C2H4 Ethylene   Alkeno (Alkene)
C2H6 Ethane   Alkano
C3H4 Propyne   Alkino
C3H6 Propene   Alkeno
C3H8 Propane   Alkano
C4H6 1,2-Butadiene   Diene
C4H6 1-Butyne   Alkino
C4H8 1-Butene   Alkeno
C4H10 Butane   Alkano
C6H10 Cyclohexene   Sikloalkeno (Cycloalkene)
C5H12 n-pentane   Alkano
C7H14 Cycloheptane   Sikloalkano (Cycloalkane)
C7H14 Methylcyclohexane   Sikloheksano (Cyclohexane)
C8H8 Cubane   Oktano (Octane)
C9H20 Nonane   Alkano
C10H12 Dicyclopentadiene   Diene, Sikloalkeno
C10H16 Phellandrene    Terpeno (Terpene), Diene, Sikloalkeno
C10H16 α-Terpinene   Terpeno, Sikloalkeno, Diene
C10H16 Limonene    Terpeno, Diene, Sikloalkeno
C11H24 Undecane   Alkano
C30H50 Squalene   Terpeno, Polyene
C2nH4n Polyethylene   Alkano

Toltolan baguhon

  1. IUPAC, Compendium of Chemical Terminology, 2nd ed. (the "Gold Book") (1997). Online corrected version:  (1995) "aliphatic compounds". doi:10.1351/goldbook.A00217