Ensima

An ensima o ensaym (Ingles: enzyme) iyo an mga protina na nagsisirbe bilang biyolohikal na katalisador (Ingles: catalyst). Kadaklan kan "biyolohikal na katalisador" (Ingles: biocatalyst) pigsasabing mga ensima. Pinaparikas kan katalisador an paspas nin espesipikong reaksyong kimikal sa selula (Ingles: cell).

Dae nababago an ensima sa mga reaksyon asin pautro-utro ining piggagamit. An selula igwang ribo-ribong mangiba-ngibang klase nin molekula kan ensima na espesipiko sa partikularmente na reaksyong kimikal.^[1]

Uusipon

James B. Sumner

Pigsasabing igwa nang ideya sa konsepto kan ensima mga siglo bago pa man nadiskobre ini. Nagkapira sa mga enot na pag-aadal digdi iyo an gibo kan taga-Sweden na kimikong si Jon Jakob Berzelius kan taong 1835. Nasambit niya na an ensima daa may aksyong kimikal na kataliko.

Pag-abot kan taong 1926, nakua an purong porma kan ensima. Ini nagibo ni James B. Sumner nin Unibersidad kan Cornell sa New York, Estados Unidos. Nasuway ni Sumner asin pig-kristalisar (Ingles: crystallize) an ensimang may ngarang "urease" hale sa jack bean. An kaggibong ini an nagtao saiya kan Nobel Prize sa taong 1947.

Si John H. Northrop asin Wendell M. Stanley kan Rockefeller Institute for Medical Research nakakua man nin Nobel Prize sa taong 1947 kaiba si Sumner. Nadiskobre ninda an sarong komplikadong paagi para masuway an pepsin. An teknikong ini sa presipitasyon ni Northrop asin Stanley piggagamit sa pag-kristalisar kan mga pirang ensima.^[2]

Pag-ngaran asin klasipikasyon

An kadaklan kan ensima igwang ngaran na nagtatapos sa "-ase". Dae kabale sa konbensyong ini an mga enot na pig-adalang ensima arug kan pepsin, rennin, asin trypsin. An International Union of Biochemistry (I.U.B.) an naggibo nin inisyatibo para sa rekomendasyon na tawanan nin ngaran an mga ensima gamit an substrato (Ingles: substrate) na liliwaton kaini asin an klase kan reaksyong kataliko. Sa irarom kan sistemang ini, an ensimang "uricase" aapudon na "urate: O₂ oxidoreductase", sagkod an ensimang "glutamic oxaloacetic transaminase (GOT)" aapudon na "L-aspartate: 2-oxoglutarate aminotransferase".^[3]

An mga ensima may klasipikasyong base sa reaksyong kimikal na nakatalisar.

Pagdugang o pagbawas kan tubig
1. Hydrolases - kaiba digdi an esterases, carbohydrases, nucleases, deaminases, amidases, asin proteases
2. Hydrases arug kan fumarase, enolase, aconitase and carbonic anhydrase
Pagbalyo kan electrons
1. Oxidases
2. Dehydrogenases
Pagbalyo kan radical
1. Transglycosidases - kan mga monosaccharides
2. Transphosphorylases asin phosphomutases - kan phosphate group
3. Transaminases - kan grupong amino
4. Transmethylases - kan sarong grupong methyl
5. Transacetylases - kan sarong grupong acetyl
Pagsuway o pagbilog kan sarong C-C bond
1. Desmolases
Pagliwat sa geometriya o istraktura kan molekula
1. Isomerases
Pag-ibanan kan duwang molekula uli sa hydrolysis kan pyrophosphate bond sa ATP o iba pang tri-phosphate
1. Ligases^[3]

Mekanismo

An mga ensima mga kataliko na nagpaparikas sa reaksyong kimikal kun sain dae sinda napapasa-irarom sa permanenteng pagkaliwat gikan sa reaksyon. Dae sinda nagagamit sa reaksyon pati naman dae nagluluwas sa mga produkto kan reaksyon.^[4]

Mekanismo kan ensima

An mekanismo kan ordinaryong reasksyong ensima (E) binabalehan kan substrato (S) na iyong mawot liwaton sa reaksyon. Masalak an substrato sa ensima sa aktibong sityo asin an pagdukot na ini an masirbing tahaw kan bilog na reaksyon kun sain mahimo ini kan inaapod na "Enzyme-Substrate Complex". Sa pagporma kan "complex" na ini, nagigin mas reaktibo an substrato asin dagos naman nagpapaspas an reaksyong kimikal.

Sa katapusan kan reaksyon, masuway na an ensima sa minamawot na produkto kan reaksyon. Mientras, dapat mayong nangyaring kaibahan sa ensima.^[4]

Mga parametrong nakakaapekto sa aktibidad

Kaipuhan an pagkaaram sa kinetikong teorya kan ensima tangarig mas maintindihan an ordinaryong mekanismo kan ensima asin para mas mapili an tamang paagi sa pag-analisar kaini. Kaipuhan maaraman an kondisyon kan kalibotan uli ta igwang mga parametro kun sain nakadepende an paspas kan reaksyong ensima. An mga ini iyo an:

Konsentrasyon kan ensima
Konsentrasyon kan substrato
Presensiya kan Inhibitor o Activator
Temperatura
pH^[5]

Mga halimbawa

Alpha amylase - hale sa amylose kan malta na iyo an naggigibo nin glucose, maltose, asin saradit na oligosaccharides
Beta amylase - hale sa amylose kan malta na naggigibo nin maltose sana
Betaglucanases - iyo an minamawot na ensima tangarig mahali an Beta-glucans sa malta na matao nin lapot sa serbesa

Hilingon man

Protina
DNA (Deoxyribonucleic acid)

Toltolan

Pinopoonan an artikulong ini sa Siyensya. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.

[1] ttps://www.genome.gov/genetics-glossary/Enzyme

[2] ttp://www.worthington-biochem.com/introbiochem/discoveries.html

[:0-3] 3.0 ^3.1 http://www.worthington-biochem.com/introbiochem/naming.html

[:1-4] 4.0 ^4.1 http://www.worthington-biochem.com/introbiochem/reactions.html

[5] ttp://www.worthington-biochem.com/introbiochem/factors.html

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]