Wikipedia

Bulkan Mayon

An Bulkan Mayon sa Bikol sinasayod man na Mayong sarong aktibong bulkan, na namumugtak sa probinsya nin Albay sa nasyon kan Filipinas. Namumugtak ini 15 kilometro an rayo, norteng-sulnopan kan Syudad nin Legazpi. Bantog ini huli sa haros perpektong kurti kaini.[12]

Mayon
Bulkang Mayon  (Bikol Sentral)
An tanawon kan Mayon gikan sa Ligñon Hill sa Syudad nin Legazpi, Albay kadtong Disyembre 2006
Pinakahalangkaw na Piye
Elebasyon2,463 m (8,081 ft)[1]
2,462 metre Edit this on Wikidata
Prominensiya2,447 m (8,028 ft)[1]
Nililista
Tagboan13°15′24″N 123°41′6″E / 13.25667°N 123.68500°E / 13.25667; 123.68500Tagboan: 13°15′24″N 123°41′6″E / 13.25667°N 123.68500°E / 13.25667; 123.68500
Mga dimensyon
Pagpapangaran
Heograpiya
Kinamumugtakan na mapa kan Bulkan na Mayon
Kinamumugtakan na mapa kan Bulkan na Mayon
Mayon
Kinamumugtakan na mapa kan Bulkan na Mayon
Kinamumugtakan na mapa kan Bulkan na Mayon
Mayon
NasyonFilipinas
EstadoRehiyon Bikol
RehiyonAlbay
Mga ine-erokan
Heolohiya
Edad kan gapó> 20,000 na taon[2]
Tipo kan BukidEstratobulkan
Huring pagtuga2018
Pagtukad
Enot na pagtukadScotsmen Paton & Stewart (1858)[3]
Mapa pinapahiling kinamomogtakan kan bulkan Mayon
Pagtuga kan Des. 29, 2009 kan bulkan Mayon

An bulkan na ini asin saiyang palibot pigdeklarang parke nasyonal kan Hulyo 20, 1938, an pinakaenot sa nasyon. Dangan pigliwat an klasipikasyon bilang Parke Natural, asin inapod na Mayon Volcano Natural Park kan 2000. Ini man an hayag na ginibong sentro kan Albay Biosphere Reserve, susog sa deklarasyon kan UNESCO kan 2016.[4][5]

Deskripsyon kan bulkan

baguhon

An bulkan Mayon may langkaw na 2,462 metro (8,077 pye), 20 kilometro an saiyang diametro sa saiyang pamitisan, naglilikos nin 62.8 kilometro an saiyang sakop sa mga banwaan nin Camalig, Malilipot, asin Sto. Domingo (Li'bog kaidto). Inapod na sarong stratovolcano, ini saro sa 22 na aktibong bulkan sa Filipinas na sinasabing pinaka-aktibo huli ta may pinakadakul na bilang nin pagtuga.[6]

Sigon sa mga bulkanologo, sarô ining stratovolcano o kompositong bulkan. Ang garo simetriko kaining kono nabilog sa paagi nin pagpatong-patong nin mga bolos nin lahar asin lava. Nin huli ta uminabot nang sobra 50ng beses na an mga pagtuga kaini sa naka-aging 400 taon, ikinokonsiderar na ining pinakáaktibong bulkan sa enterong nacion. Mahihiling ini sa sarong convergent plate boundary1 sa tahaw kan Platong Eurasiano sagkod kan Plato nin Plipinas.

1lugar kung saen minanumpungan an sarong kontinental na plato asin sarong oceanic plate. Digdi tinutulod paibaba kan mas magian na kontinental na plato an mas magabat na osyanikong plato; Sa pagkatunaw kan gapo nabibilog an magma.

Pag-uson kan 1814

baguhon

An Bulkan Mayon may sobra sa singkwentang beses nagtuga na sa historya kaini [7]: ang enot kan taon 1616, an pinakáhuri taon 2018. Ang pinakámakusog na pagtuga kan bulkan Mayon iyo kan Febrero 1, 1814. Natambunan nin lava an banwaan na Cagsawa asin may 1,200 katao an nagadan. Ang kampanaryo kan simbahan kan banwaan an natada' nin huli ta rompag na an pinaká-simbahan kaini. Si Feodor Jagor mas pa an sinabing nagkagaradan na nag'abot daang 12,000.[8]

Pagtuga kan 1897

baguhon
 
Hitsura kan Ma'yong, 1899

An pinakahalawig na pag'uson kan Bulkan Mayon nangyari kan taon 1897, na nagpoon Hunyo 23 asta Hunyo 30. Ini nagresulta sa pagkagadan nin sobra 400 katawo huli sa nagbubulos na laboy asin tubig na nagbubuladbukad asin nag'oolantong mga mainit na kagagapoan. An pagputok nag'ayaw nin 17 oras asin rinatakan an pampang-dagat kan Sto. Domingo, asin mga baryo sa Sto. Nino, San Isidro, San Roque, San Antonio, Misericordia sa banwaan nin Sto. Domingo; banwaan nin Ligao; parte kan Bigaa, San Fernando; asin an Syudad nin Legazpi. An Salog Basud kan Li'bog (ngonyan nginaranan nang Sto. Domingo) asin Camalig binulosan man nin nagbubugawas na mainiton na laboy (lava). An kalangitan sa palibot pinatos nin maitom na abo asin naghitsurang sinarom an mga magkataraid na lugar. An pagtugang ini kan Bulkan Mayon iyo na daa an nagtaong ikaduwang grabeng ratak asin danyos sa probinsya nin Albay sunod sa pagtuga kan 1814..[9][10]

Pagpotok kan 1984 asin 1993

baguhon
 
Pagtuga kan Mayon 1984

Mayo man nadeklarang gadan ining 1984 na pagpotok pero 73,000 na katao an pinahubo' hale sa delikadong lugar sa palibot kan bulkan, susog sa mando kan mga personahe kan PHIVOLCS. Ining 1993 na pagtuga nagresulta sa pagkagaradan nin 75 katawo huli daa sa pyroclastic flows, kadaklan mga paraoma nagiistar sa palibot kan Bukid na habong magharale.

Pagpotok kan 2006

baguhon

Ini ang ika-48 na pagtuga kan Bulkan Mayon kan Hulyo 13 na sinundan kan pagtopga kan Lava puon Hulyo 14, 2006. Dai mababa sa 74,069 na mga tawo o 13,870 na pamilya hale sa kwarentang banwaan sa tolong Syudad asin limang munisipyo na naibakwar sa laog kan walong-kilometro palibot kan Bulkan Mayon uyon sa Pampublikong Kaligtasan at Opisina ng Pamamahala ng Emergency Management Office.

Lokal na mga Sayantipiko sinabi na uyon sa gravitational pull kun tanu nagpotok ang Bulan kaya. Sinasabi na tolo sa 50 na pagbuag kan bulkan Mayon sa nakaaging apat na dekada uyon sa kabilogan nin bulan, kabale dyan ang duwang nakaagi pa sanang pagpotok kan 2000 asin 2001.

Pakatapos kan pagpotok kasabay ang pagdiklom kan palibot kan Septyembre 1 huli sa nag'alimbukad na abo kung kaya napundo ang mga saindang mga aktibidades sa mga iskwelahan asin an mga ini ginibong mga temporaryong istaran kan mga tawo. Ang PHILVOLCS binaba na an lebel sa alerto 3 hale sa alerto 4 kan Septyembre 11, alerto 2 kan Oktubre 3 asin alerto 1 kan Oktubre 25. Magayun na bareta na mayong nadiklarang gadan habang nagpopotok ang Bulkan pero kadimalasan may uminagi pang Bagyong Reming na may kasabay na makusog na Uran kan Nobyembre 30 kung kaya sobra sa 320 ang mga nagkagaradan asin 762 man an nagkawarara.

 
An bulkan Mayon sini'rip paagi satelyete

Mga pagtuga kan Bulkan Mayon sa lawig nin panahon

baguhon

Sinasabing nagtuga na an bulkan Mayon nin sobra sa limang polong beses na: 1616, 1766, 1800, 1811(?), 1814, 1827, 1834, 1839, 1845, 1846, 1851, 1853, 1855, 1857, 1858, 1859, 1860, 1861, 1862, 1863, 1868, 1871-72, 1872, 1873, 1876, 1876, 1881-82, 1885, 1886-87, 1888, 1890, 1891-92, 1893, 1895, 1896, 1897, 1900, 1902(?), 1928, 1939, 1941, 1943, 1947, 1968, 1978, 1984, 1993, 1999-2000, 2001, 2002, 2003, 2003(?), 2004, 2006, 2009, 2013, 2014 asin 2018.[11]

Opisyalmente, an PHILVOCS sinasabing 52 na an pagtuga kan Mayon, kaiba na diyan an pinakahuri na nagpoon kan Enero 13, 2018. [12]

An pagtuga kan bulkan Mayon sa literaturang Bikol

baguhon
 
Rogba kan simbahan sa Cagsawa kan nagtuga an Mayon kan 1814

An duwang makuring pagtuga kan bulkan, taon 1814 asin 1897, nagtulod sa duwang pararawit sa Bicol na magtokda nin rawitdawit sa pagromdom kan mga makagiram-giram na mga pangyayaring ini. Si Prayle Melendreras nasambit ni Abogado Reyes sa saiyang libro Bikol Maharlika na igwa daang taga-bicol na inapod ni Melendreras komo sarong "Homer nin Bicol" na nagtokda' nin rawitdawit manongod sa pagtuga kan Mayon kan 1814 alagad saiya nang ipigpalis sa Espanyol. Alagad si Reyes ipinalis balik sa Bikol an obra ni Melendreras. Kan an Mayon nagtuga kan taon 1897, si Mariano Perfecto man nagmukna nin halawig na rawit na may 300 na stanza, dapit sa pagtugang ini. Saiyang ipinalagda ini sa duwang tomo, titulado, Bareta dapit can Volcan Mayong sa Albay can junio de 1897 sa imprentahan kan Sagrada Familia kan taon mismong idto.[13][14][15]

Maladawan nanggad an pagpintura ni Perfecto kan nagdudurulag harani sa nagbabalinghaw na bulkan, mala ta ini an iginuhit niya sa saiyang rawitdawit:

  • Mabagsik man gayod, pa'nong pakarikas
  • kadtong kadootan na barobalagat,
  • may kabit na aki, may kilik, may kibat,
  • sa piot na dalan nagdadarodasmag!

Istoryang suanoy manongod sa Bulkan Ma'yon

baguhon

An bulkan iyo man an sentro kan istoryang soanoy kan mga gurang na iyo na daa ini an pigura ni Daragang Magayon kan ini ilinubong bunga kan nagadan ta natusok pana kan magralaban an duwang tribu, tribu ni Panganoron asin tribu ni Pagtuga na mayong ibang pig'iiwalan kundi an makua an pagkamoot kan daraga.[16]

Moneda kan Filipinas

baguhon

An Ma'yong natampok naman bilang parte kan desenyo sa kwartang Filipinas.

Taon Denominasyon Deskripsyon Hitsura kan takal /Papel na kwarta
1903–1968  1⁄2 kabangang sentimo, sarong sentimo, limang sentimos, sampolong sentimos, beinte sentimos, salapi, asin piso Mayon na nagsusurusilyab na sa alitoktok kaini may nagtatambook na buga nin aso[17]
 
Half centavo coin
1918 50 sentimo Sarong babaying nakatindog kapot sarong maso sa tongod nin toto'pan asin sa likodan mahihiling an Bulkan Mayon.

An gabat kaini 10 gramo.

 
50 centavos
1958–1967  1⁄2 piso Bulkan Mayon asin tolong lalake nakalunad sa pamaba guyod nin damulag
2016–presente 100 na piso Toninong na Mayon bilang kaguhitan niya sa baliktad kan kwartang papel

Kataytayan nin mga ladawan

baguhon

Toltolan

baguhon
  1. ↑ 1.0 1.1 de Ferranti, Jonathan; Aaron Maizlish. "Philippine Mountains – 29 Mountain Summits with Prominence of 1,500 meters or greater". Retrieved 2011-01-31. 
  2. ↑ Mirabueno, M. H. T.; Okuno, M.; Nakamura, T.; Newhall, C. G.; Kobayashi, T. (2006). "AMS Radiocarbon Dating of Paleosols Intercalated with Tephra Layers from Mayon Volcano, Southern Luzon, Philippines: A Preliminary Report". Bulletin of the Volcanological Society of Japan (Volcanological Society of Japan) 36 (2): 23–28. ISSN 0386-118X. "... the oldest eruptive event must have taken place shortly before 20 cal kyr BP.". 
  3. ↑ "Encyclopædia Britannica, Vol. 18, 9th Ed.", pg. 749. Henry G. Allen & Company, New York.
  4. ↑ www.unesco.org. Kinua 28-01-18
  5. ↑ List of Protected Areas of the Philippines. Kinua 28-01-18
  6. ↑ [1] www.philvocs.dost.gov.ph. Kinua 20-01-18
  7. ↑ [2] www.volcanodiscovery.com. Kinua 10-09-17
  8. ↑ [3]inquirer.net. Kinua 20-01-18
  9. ↑ [4]books.google.com. Kinua 10-09-17
  10. ↑ [5].newsin fo.inquirer.net.Kinua 1-09-17
  11. ↑ [6]www.philvocs.dost.gov.ph. Kinua 20-01-18
  12. ↑ [7] www.volcanodiscovery.com. Kinua 10-09-17
  13. ↑ [8]Philippine e-library. Kinua 22-01-18.
  14. ↑ Reyes, Calleja Jose. Bikol Maharlika (1992). Goodwill Trading. Makati City. Philippines. 552 pages. 55 photographs.
  15. ↑ [9] Archived 2023-03-26 at the Wayback Machine.nlp.gov.ph.Kinua 22-01-18
  16. ↑ [10]www.slideshare.net. Kinua 28-01-18
  17. ↑ [11]www.ecrater.com. Kinua 25-01-18

Mga panluwas na takod

baguhon
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bulkan_Mayon&oldid=275732"