Balintong (hayop)

An balintong (Ingles: Asian anteater, Philippine pangolin) mga mamalya sa irarom kan orden na Pholidota. An sarong eksistidong pamilya, an Manidae, may tolong genera: Manis, na binibilog nin apat na species yaon nabubuhay sa Asya, Phataginus, binibilog nin duwang species yaon sa Aprika, asin an Smutsia, binibilog nin duwang species, yaon man sa Aprika^[2]. An mga species na ini may pagkadakula napoon sa 30 abot 100 na sentimetro (12 abot 39 pulgada). An apod man kaini "pangolin"na hale sa Malayong tataramon na "pengguling", boot sabihon 'nalukot' (cognate kan bikol na “parapagulong”, sarong tinanom) . Tal na nagbubuhay ini sa ronang mga tropikal sa kahiwasan kan Aprika asin Asya.

An mga balintong igwang karakas o kara na garo darakulang kiskis na haralakbang nagpapatos sa saindang kublit. Ini sana daa an mga mammal na igwang arog kaining panagang. Sinda nag'eestar sa mga guang kan kahoy o sa mga bungag, depende sa klase kan species. An balintong banggi nahanap pagkakan asin an saindang dieta mga tanga asin aloy, na saindang nadadakop paagi kan saindang halabang dila. Sinda mas gustong magsolo-solo sana, nahanap sana nin masasaroan kun mapabados o manbabados asin an pagsasaro nabunga nin saro abot tolong ogbon na inaataman sagkod mag'abot duwang taon. Kun may kakompentensya sa pagsaragbatan, ginagamit kaini an saiyang ikog sa pagpakilaban. ^[3] An hayop na ini natataya sa pagkapuho' huli ta darakopon (huli sa karne asin kara kaini) asin huli sa makusogon na pagpalnit kan kadlagan na dagos nawawara an saindang erokan igdi. Ini daa an pinakapinapalusot sa pagpabakal ilegal na hayop sa kinaban.^[4] An walong species kan balintong nakalista sa IUCN Red List, na iyo ini an nakatalang mga hayop na namimiligrong mapuho asin padagos nang mawara.

Hitsura

An mga balintong napapatos sa matagas, halakbang, suro-sarakniban na mga alonib. An mga karahan na ini luno pa pag omboy pa an balintong dangan nagtatagas, nagbabaskog sa saiyang paggurang; ini hale sa keratin, na iyo an nagpoporma kan mga kuko asin kukod kan tawo asin ibang hayop. Sinasabing an kalonib kaini nakakaagid sa hitsura kan bunga nin huyo o kan pine tree. An hawak niya nalukot na garo bola kun gustong magtago na dai siya maano, nagsisirbeng kalasag an matagas na karakas niya, an payo nakatago asin nakaipit sa saiyang ikog. An alokaba kaini mapapanas kaya nagigin pang garo armas na pantudok. An mga kuko niya sa enotan na mga kalamias sobrang laba asin patiko an porma na dai pwedeng ilakaw kaya tinuyong patiko na dai magsabit asin bakong ulang sa pagdalagan. An balintong nakaka’atot nin parong na nakakasumo’ sa pamarong na arog na gayo sa atot nin amid.^[5] Igwa sinda nin haralipot na kalamias pero may tikong halabang kuko bagay sa pagkoktkot asin pagsuldot sa mga bungag o mga labot na estaran nin mga tanga asin mga aloy asin nagagamit pa sa pagsakat sa mga sanga.^[6] An babae kan balintong mas sadi-sadit asin depende sa species, an laba kaini napoon sa 30 abot 100 na sentimetro (12 abot 39 pul.) An saiyang dila talagang matilaba na naghuhunat-hunat, nagpopoon sa laog kan tulak. An gurang na balintong pwedeng ipa’uldot an saiyang dila nin sagkod sa 40 sentimetro (16 pul.) na may diametrong kabangang sentimetro sana (0.20 pul.).

Gawe-gawe

Kadakulan kan balintong banggihan an paghanap-hanap nin kakanon. An saindang sentido nin pamarong makusog na marhay sa pagsusog kan mga insekto, tanga asin aloy. An inaapod na “long-tailed pangolin” aktibo man kun aldaw pero an kadaklan na species burulukon kun aldaw asin tururog. An iba pang species nag’eestar sa mga guang kan kahoy asin an mga sa daga nag’eestar sa irarom nin bungag na saindang kinakalot abot sa rarom na 3.5 na metro (11 pye). An mga balintong, arog kan guto’, mahusay maglangoy asin magrorip.

Dieta

An mga balintong parakakan mga insekto (insectivorous). An regular na dieta ninda iyo an mga iba-ibang klase nin tanga asin aloy asin mga insektong arog kan mga antataro. Sinasabing masiri' o mapili' an balintong ta ini may mga partikular sanang suno-suno niyang kakanon na piling mga species nin insekto maski sa palibot igwa pang ibang klaseng pwedeng dilaon. An balintong nakunsomo nin 140 abot 200 gramos (4.9 abot 7.1 onsa) nin I nsekto sa aro-aldaw.^[7] An mga balintong maluyang marhay an pagmaan, kaya sarig na gayo ini sa pamarong asin pandangog. Pakasusog ninda kan saindang makakakan na hayop sa tagoan kaini, arog kan buklod nin tanga o aloy, ini binubungkal ninda, ginagaba’ paagi kan saindang mapwersang pangotkot na kuko. An mga koko sa enotan dakula na marhay na an saindang “bitis” sa enotan dai mausar na toltol. Pakaruskay niya kan bungag, ginagamit niya an halabang dila niya sa pagdolidot sa laog na maarahit an mga tanga sa irarom. Ini may mga glands sa daghan na nagpapaolsit nin mapulot na laway sa pagdakop. An dila kaini halaba na gayo. Mas pa sa laba kan hawak niya. Mayo nin mga ngipon ngane kaya dai makanguta pero an balintong naghahamil nin mga saradit na gapo asin sa estomago kaini narurunot an saiyang hinahamil huli sa guru-guragod kan mga gapo sa tulak. An hayop na ini ginagamit an saiyang halabang ikog pambalanse sa gabat kan saiyang habayan mantang naglalakaw gamit an sa likod niyang tabay. An ibang mga balintong na nagkukuro-kulambitay sa mga kasangahan igwang mabaskog na ikog na pwedeng iporopot sa mga sanga saka pwedeng ibakbak sa ubak ta kun sa mga irarom kaini igwang mga nagtatagong mga insekto.

Mga humâ sa buhay kan balintong

An balintong pigdadarakop asin kinakarakan sa dakul na parte kan Aprika asin siring man sa Asya, arog sa Filipinas, sa Tsina asin Biyetnam, ini pigbebenta huli sa saiyang karne asin sa mga kiskis ta hinuhuna nakakabulong ini sa dakul na helang. Kaya an mga balintong natataya nanggad na mapuho. Orog na sinda nagdidikit kawasa nag'iina na an hiwas kan mga kadlagan na saindang pig'eestaran.^[8] Kan Nobyembre 2010, an balintong ibinali sa lista kan Zoological society of London bilang "endangered mammals". Gabos na ngane kan walong species nin panggolin klasipikado na kan IUCN na namimiligrong mapuho.^[9]

Mga panluwas na takod

[1]Ano an pangolin. Kinua 11-10-15.
[2]Pangolin|Species|WWF. Kinua 11-10-15.

Mga bidyo

[3] Hiro-hiro kan balintong. Kinua 11-10-15.
[4] Tinampok an balintong. Kinua 11-10-15.
[5] Ilegal na pagpabakal kan balintong. Kinua 11-10-15.

Toltolan

↑ Mahihiling ini sa Museo Palawan
↑ http://web2.utc.edu/~gvv824/Gaudin%20et%20al%202009.pdf Archived 2015-09-25 at the Wayback Machine. Kinua 10-10-15
↑ http://bioweb.uwlax.edu/bio203/s2012/grosshue_crai/diet.htm Kinua 11-10-15
↑ http://www.nytimes.com/2015/03/31/science/a-struggle-to-save-the-scaly-pangolin.html?smid=tw-nytimes&_r=0 Kinua 11-10-15
↑ http://pangolins.org/ Kinua 11-10-15
↑ http://animaldiversity.org/accounts/Manis_tricuspis/ Kinua 11-10-15
↑ http://bioweb.uwlax.edu/bio203/s2012/grosshue_crai/diet.htm Kinua 11-10-15
↑ http://news.mongabay.com/2014/07/over-a-million-pangolins-slaughtered-in-the-last-decade/ Kinua 11-1q0-15
↑ http://www.iucnredlist.org/details/12763/0,Kinua 11-10-15

Pinopoonan an artikulong ini. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.

[1] Mahihiling ini sa Museo Palawan

[2] ttp://web2.utc.edu/~gvv824/Gaudin%20et%20al%202009.pdf Archived 2015-09-25 at the Wayback Machine. Kinua 10-10-15

[3] ttp://bioweb.uwlax.edu/bio203/s2012/grosshue_crai/diet.htm Kinua 11-10-15

[4] ttp://www.nytimes.com/2015/03/31/science/a-struggle-to-save-the-scaly-pangolin.html?smid=tw-nytimes&_r=0 Kinua 11-10-15

[5] ttp://pangolins.org/ Kinua 11-10-15

[6] ttp://animaldiversity.org/accounts/Manis_tricuspis/ Kinua 11-10-15

[7] ttp://bioweb.uwlax.edu/bio203/s2012/grosshue_crai/diet.htm Kinua 11-10-15

[8] ttp://news.mongabay.com/2014/07/over-a-million-pangolins-slaughtered-in-the-last-decade/ Kinua 11-1q0-15

[9] ttp://www.iucnredlist.org/details/12763/0,Kinua 11-10-15

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]