Arkitektura

An arkitektura (Ingles: architecture; Latin architectura, gikan sa Griyego ἀρχιτέκτων arkhitekton "arkitekto", hali sa ἀρχι- "pamayo" and τέκτων "kagmokna") iyo parehas na an proseso asin an produkto kan pagplano, pagdisenyo, asin paghaman nin mga edipisyo o istraktura. An arkitektural na kagibohan, sa materyal na porma nin edipisyo, iyo harus nahihiling bilang mga kultural na simbolo asin kagibohan nin arte. An mga suanoy na sibilisasyon iyo harus nabibisto sa saindang mga nakasalbar na arkitekturang akomplisimiyento.

Sa pagdugang nin dome sa Katedral nin Florencia (Italya) sa kapinunan kan ika-15 na siglo, an arkitektong si Filippo Brunelleschi bako sanang pigliwat an edipisyo asin an syudad, pero pati naman an obra asin istado kan arkitekto.

Sa pagdalagan nin panahon, an lado nin arkitekturang paghaman iyo nagsanga-sanga na para maibali an kagabsan poon sa pagdisenyo nin mga barko pasiring sa interyor na pagdekorar.

Bilang lalawgon kan sibilisasyon

An Parthenon sa Gresya na iyo sarong modelo nin antigong arkitektura

An praktis, na nagpoon sa prehistorikong panahon, iyo nagamit bilang paagi nin pagheras kan kultura para sa mga sibilisasyon sa gabos na mga pitong kontinente. Sa rasong ini, an arkitektura iyo pigkokonsidera bilang sarong porma nin arte. An mga teksto sa arkitektura iyo naisurat poon pa sa suanoy na panahon.

An modernong arkitektura iyo nagpoon pakatapos kan Enot na Gerang Pankinaban bilang sarong avant-garde na kahiroan na mawot maghaman nin sarong kompletong bagong istilo na bagay para sa bagong sosyedad asin ekonomikang order pakatapos kan giyera na nakapokus sa pag-abot sa pangangaipo nin mga tahaw asin obrerong klase. An empasis iyo naikaag sa modernong teknik, materyales, asin simplipikadong heometrikong porma, na nagtao nin paagi sa mga haralangkawong super-istraktura. An nagkapirang mga arkitektura nagkaigwa nin disilusyon sa modernismo na saindang nahihiling bilang ahistorikal asin anti-aestetiko, asin nahaman an postmoderno asin an kontemporaryong arkitektura.

Mga halimbawa nin disenyo

Mga pino'nan asin sa mga baryong arkitektura

• 
  Sa Norway: kahoy asin lebel na pinataas
• 
  Sa Lesotho: gapong rondavel
• 
  Sa Ireland: Payag-payag na Yola
• 
  Sa Romania: mga harong sa pwera Dimitrie Gusti National Village Museum (Bucharest)

Suanoy na arkitektura

• 
  Mesopotamyanong arkitektura: Rekonstruksyon kan Ishtar Gate sa Museo nin Pergamon (Berlin, Alemanya), circa 575 BC
• 
  Suanoy na Ehiptong arkitektura: An Great Pyramid kan Giza (Giza, Ehipto), circa 2589-2566 BC, ni Hemiunu
• 
  Suanoy na Griyegong arkitektura: An Parthenon sa Athenian Acropolis, gibo sa marbol asin limestone, 460-406 BC
• 
  Suanoy na Romanong arkitektura: An Maison Carrée gikan sa Nîmes (Pransya), saro sa pinakamarhay na mga napreserbang templo, circa 2 AD

Modernismo

• 
  Kapinunang Modernong arkitektura: An Fagus Factory (Alfeld, Alemanya), 1911, ni Walter Gropius
• 
  Ekspresyonistang arkitektura: An Einstein Tower (Potsdam, harani sa Berlin, Germany), 1919–1922, ni Erich Mendelsohn
• 
  Art Deco na arkitektura: An Théâtre des Champs-Élysées (Paris), 1910–1913, ni Auguste Perret
• 
  Internasyunal na Istilo: An Glaspaleis (Heerlen, an Nederlands), 1934–1935, ni Frits Peutz asin Philip Johnson

Hilnga man

• Arkitekto

Mga panluwas na takod

• World Architecture Community
• Architecture.com, pigpublikar kan Royal Institute of British Architects
• Architectural centers and museums in the world, listahan nin mga takod hali sa International Union of Architects
• American Institute of Architects
• Glossary of Architectural Terms Archived 2021-08-28 at the Wayback Machine.
• Cities and Buildings Database – Koleksyon nin mga dihital na imahe kan mga edipisyo asin syudad na naikurit sa pagdalagan nin panahon asin sa entirong kinaban gikan sa University of Washington Library
• "Architecture and Power", diskusyon sa BBC Radio 4 kaiba si Adrian Tinniswood, Gillian Darley asin Gavin Stamp (In Our Time, Okt. 31, 2002)