Nipa

An nipa (nypa fruticans) sarong palma na bisto sa mga pangaran na Attap Palm (Singapore), Nipa Palm (Philippines), asin Mangrove Palm o Nipah palm (Indonesia, Malaysia), Dừa Nước (Vietnam), Gol Pata (Bangladesh), Dani (Burma). Ini sana man an kinokonsiderar palma na nabibilang sa mangrove, mga tinanom na nabubuhay sa mga katangyanan, na boot sabihon lugar na matubig na piglalaog nin askad huli ta harani sa dagat o sola' na katakod kan dagat.

Tinanom na nipa sa katangyanan

An species na ini natural natubo sa Habagatan na Asya asin sa Amihanan na Australya. May mga indikasyon asin ebidensya na kadto pang 70 milyon na taon nakaagi, may nabuhay nang nipa.

An nipa nagtutubo sa malapok na lugar na inaabot kan dagsa kan tubig-dagat asin katubigan kan salog na sagkod saen nadadara kan sulog an mga bunga niya. Lakop na maray ini sa mga kosa asin mga salog na nabulos pasiring sa Dagat Pacifico asin Dagat Indiano, poon Bangladesh sagkod sa mga Isla kan Pacifico. An tinanom na ini kaya mabuhay sa halipot na panahon na nag-alang an palibot niya. Sa Singapur namimilgro na mapuho an tinanom na ini.

Pakinabang kan nipa

Mapa nin kaninipaan sa Filipinas

An nipa dakula an pakinabang sa Filipinas asin sa dakul na parte kan Asya, orog na sa pwera-pwera. Primeramente, an dahon kaini ginigibo na pan-atop o panlanob sa mga harong o sa mga payag-payag. Sa pagtiklad kaini, mas magayon kun an mga dahon na dagongdongan an pilion ta haralakbang an napapaluwas na tiklad, palibhasa an mga langkoy kaini haralaba asin haralakbang ta mga gurang na an saiyang pala'pa'. An ogbos dahon sinisikmat sa paghaman nin kupya, sildok, kapote, asin pamatos man sa ibos o pamatos sa tabako. An gosok kan dahon ginigibong sighid na gihoy asin an ibang parte nagigin pang-amak o songo.

Sa pagbulong-bulong, an gina'ga' kan ogbos dahon gamit sa ulcer, an tagok kan ogbos kaini, na sinalakan kan guta' nin niyog maray man daa sa herpes. An abo kan gamot asin dahon ginagammit sa kulog-payo asin kulog-ngipon. An pinahaloy na saray kan digta, tinimpla sa tubig, ginigibong panlahid sa matang naggagatok. An bunga kaini kinakakan man.

Sa nipa pwede man makagibo nin alkohol, tuba, o suka.

An rakoy kaini (pongot nin kaburakan) bago magbu'kad, pwedeng kagoton ngane mapaturo an tagok na mahamis na iyo an ginigibong inomon, an tuba. An sinasalod igdi inaapod na darikon. An tuba sinasaray man nin pirang semana sa mga tapayan o damawana sa paghaman man nin suka siring kan praktis igdi sa Filipinas. Igdi igwang inaapod na sukang Paombong, suka na ginigibo sa Paombong, Bulacan.

Attap chee ("chee" boot sabihon "pisog" sa ibang dyalektong Intsik) pangaran kan mga hubal pang bunga kaini, mahamot ini, silag na mapulot-pulot, sarong ingredienteng panhamis sa Malaysia asin Singapore. Sa isla kan Roti asin Savu, an dagta' kan Nipa hinahalo sa bahog-orig. Ini daa pigtutubod na nataong mahamot na parong sa karne kan orig. Sa Burma, ginagamit man na palataw sa pag-adal paglangoy an darakulang pala'pa' kaini.

An nipa matagok mala ta kun ini kinokonberter sa paghaman nin ethanol, pwede makapaluwas nin abot 20,000 na litro na panggatong an sarong ektaryang nipa. Kun ibabaing, an sarong ektaryang tubo nakakaprodusir sana nin abot 8,000 na litrong ethanol asin an sarong ektaryang mais, 2000 sanang litro an mahahaman.

Kataytawan nin ladawan

• 
  An tanom na nipa
• 
  Bunga kan nipa
• 
  harong na gibo sa nipa
• 
  Pongot na burak kan nipa

Mga panluwas na takod

• Halipot na paliwanag manongod sa nipa- [1]
• Tiniklad na nipa sa Indonesia- [2]
• Dagdag na kaaraman dapit sa nipa- [3]

Mga hihilngan

• Useful Plants of the Philippines. Brown, William H. Volume 1. Dept. of Agriculture and Commerce Technical bulletin 10. Manila. 1950.p 316-326..
• Medicinal Plants of the Philippines. Quisumbing, Eduardo. Dept. of Agriculture & Natural Resources Technical Bulletin 16. Manila. 1951.